ტრანზიტორული იშემიური შეტევა (ტია) სიმპტომატურად ინსულტის მსგავსი მდგომარეობაა, ტიას განვითარების მიზეზი, ინსულტის მსგავსად, თავის ტვინის სისხლძარღვების ბლოკირებაა, რაც სისხლის მიმოქცევის პროცესს აფერხებს. თუმცა განსხვავება მდგომარეობს იმაში, რომ ამ დროს სიმპტომები გრძელდება მცირე ხნით და არ იწვევს ხანგრძლივ ზიანს.
ტია შეიძლება იყოს გაფრთხილება მომავალი ინსულტის შესახებ და ასევე მისი პრევენციის შანსი. ტრანზიტორული იშემიური შეტევის სიმპტომების ამოცნობისა და შემდეგი რეაგირების შესახებ, „ბათუმის საერთაშორისო ჰოსპიტლის“ ნევროლოგი მზია ბერიძე საუბრობს.
- ქალბატონო მზია, რა არის ტრანზიტორული იშემიური შეტევა?
გარდამავალი იშემიური შეტევა ჩვეულებრივ რამდენიმე წუთს გრძელდება. სიმპტომების უმეტესობა ქრება ერთ საათში. იშვიათად სიმპტომები შეიძლება გაგრძელდეს 24 საათამდე.
ტია სიმპტომებით ინსულტის მსგავსია, ამ დროს სიმპტომები ვითარდება ძალიან სწრაფად და ხშირად რამდენიმე წუთში ლაგდება. მაგალითად, შეიძლება გაგრძელდეს 7-8 წუთიდან 14-20 წუთამდე; უფრო ნაკლებ შემთხვევაში გრძელდება 1 წუთს; უფრო იშვიათ შემთხვევაში გრძელდება 24 საათის განმავლობაში.
შესაძლებელია ტია-ს ჰქონდეს პერიოდულად შეტევითი ხასიათი, 24 საათის განმავლობაში შეტევების სახით, რამდენჯერმე გამეორდეს სიმპტომატიკა.
ტრანზიტორული იშემიური შეტევა ძირითადად ვითარდება ხანდაზმული და საშუალო ასაკის ადამიანებში.
ტიას დროს ვითარდება ხანმოკლე სწრაფად განვითარებადი ნევროლოგიური დეფიციტი, რომელიც მალევე აღწევს პიკს და მალევე ხდება მისი უკუგანვითარება.
ბრიტანეთის ინსულტის ასოციაცია: ბლოკირების გამომწვევი მიზეზი უხშირესად არის სისხლის კოლტი, იშვიათად ის შეიძლება იყოს სისხლის მიმოქცევაში არსებული უცხო სხეული, როგორიც არის, მაგალითად, ცხიმოვანი ნაწილაკები ან ჰაერის ბუშტუკები.
სისხლის კოლტი შეიძლება ჩამოყალიბდეს, როდესაც არტერიის კედელი შევიწროვდება ცხიმოვანი ჩანართებით. ამ პროცესს ეწოდება ათეროსკლეროზი. თუკი თქვენ გაქვთ გულის პათოლოგია, როგორიც არის, მაგალითად, მოციმციმე არითმია, კოლტი შეიძლება ჩამოყალიბდეს გულში და გადაადგილდეს თავის ტვინისკენ.
ზოგ შემთხვევაში ინსულტი და ტია გამოწვეულია წვრილი სისხლძარღვების დაავადებებით, რაც იწვევს თავის ტვინის წვრილი სისხლძარღვების დაზიანებას. დაზიანებული არტერიის კედელი იწვევს სისხლძარღვის ბლოკირებას, რასაც მივყავართ ინსულტის ან ტიას განვითარებამდე. ტიას სიმპტომები შესაძლოა გამოწვეული იყოს თავის ტვინში სისხლჩაქცევით (ჰემორაგია), თუმცა ეს იშვიათია.
- როგორ ამოვიცნოთ და ტრანზიტორული იშემიური შეტევა?
იგივე სიმპტომებია პრაქტიკულად, რაც გვხდება თავის ტვინის ინსულტის დროს, რადგანაც, როგორც აღვნიშნეთ, ამ დროსაც ადგილი აქვს სისხლძარღვის სანათურის დახშობას. თავის ტვინის მაგისტრალური სისხლძარღვები [სადაც ხდება დახშობა] შეიძლება ორ ნაწილად დავყოთ – ეს არის წინა ცირკულაციის და უკანა ცირკულაციის არტერიები. სიმპტომატიკა ვითარდება იმ საირიგაციო უბნის მიხედვით, რა არეშიც ხდება ამ სისხლძარღვის სანათურის დროებითი დახშობა.
უფრო ხშირ შემთხვევაში გვხდება ტიას განვითარება წინა ცირკულაციურ ბასეინში, რა დროსაც შეიძლება განვითარდეს:
- გარდამავალი სიბრმავე, იმიტომ, რომ შიგნითა საძილე არტერიის პირველი ტოტი არის თვალბუდის არტერია და ხდება ხშირად მისი დახშობა;
- სახის გარდამავალი ასიმეტრია;
- გაურკვეველი მეტყველება, ან სხვისი მეტყველების გაგების გაძნელება;
- სისუსტის განვითარება ხელში, ფეხში ან სხეულის ერთ ნახევარში;
- მგრძნობელობის დარღვევა სხეულის რომელიმე მხარეს, მარჯვენა ან მარცხენა ნახევარში, ან კონკრეტულად ერთ-ერთ უბანში.
ხოლო თუ გვაქვს [სისხლძარღვების დროებითი დახშობა] უკანა ირიგაციის არეში, მაგალითად, ხერხემლის არტერიებში ან მათი შეერთების შედეგად განვითარებულ საერთო არტერიაში, მაშინ უმრავლეს შემთხვევაში ვითარდება:
- თავბრუსხვევა;
- წონასწორობის, მდგრადობის დარღვევა, სიარულის გაძნელება, ბარბაცით სიარული და ა.შ;
- მეტყველების გაძნელება, დამარცვლით მეტყველება;
- აგრეთვე სისუსტე და დაბუჟებები შეიძლება ჰქონდეს როგორც ცალ მხარეს, ისე სიმეტრიულად ორივე მხარეს;
- აგრეთვე გაორება ძალიან ხშირი სიმპტომია;
- ყლაპვის დროებითი გაძნელება.
- ხშირად ჰგონიათ, რომ ინსულტს აუცილებლად უნდა ახლდეს ტკივილი, რამდენად რეალურია ეს წარმოდგენა?
არც ინფარქტს და არც ტრანზიტორულ იშემიურ შეტევას ტკივილი არ ახლავს. ტკივილი ახლავს სისხლჩაქცევას, ამიტომ არ უნდა უგულებელვყოთ ის სიმპტომები, რაც აღვნიშნე, თუნდაც იყოს ძალიან ხანმოკლე.
ასევე, ტკივილის მიზეზი შეიძლება იყოს ამ დროს განვითარებული თავად არტერიული ჰიპერტენზია, რომელიც ტვინის ინფარქტის თანმხლებია. ანუ თავის ტკივილის მიზეზი შეიძლება იყოს თვითონ ჰიპერტენზია და არა ტვინის ინფარქტი ან ტია.
- რა უნდა გავაკეთოთ, თუ შევამჩნიეთ ასეთი გარდამავალი სიმპტომატიკა?
როცა განვითარდება მეტყველების გაძნელება, სახის ასიმეტრია, ხელ-ფეხში დეფიციტი ან/და დაბუჟება ან გარდამავალი სიბრმავე, სასწრაფოდ უნდა მიმართოთ ექიმს/გამოიძახოთ სასწრაფო სამედიცინო დახმარება.
სანამ სასწრაფო მოვა, შეგვიძლია შევამოწმოთ პაციენტის მეტყველება, გავამეორებინოთ სიტყვები რამდენჯერმე, ან დავაჭერინოთ ორივე ხელი ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში და დავაკვირდეთ, თუ აქვს ხელის ვარდნა;
ამ დროს პაციენტის კლინიკაში გადაყვანა აუცილებელია, რათა ჩაუტარდეს შესაბამისი, სრულფასოვანი კვლევები. ხშირ შემთხვევაში ტიას შემდეგ, პირველი ერთი კვირის განმავლობაში, 5-10 %-ია იმის რისკი, რომ განვითარდება ინსულტი, პირველი 3 დღის განმავლობაში კი ეს რისკი 10-20 %-ია.
- თუ სასწრაფო მოვიდა, პაციენტს აღარ აღენიშნება სიმპტომატიკა და არაფერს უჩივის, რა ინფორმაცია უნდა მივაწოდოთ სასწრაფოს ექიმს, რომ ადეკვატურად იმოქმედოს?
მნიშვნელოვანია. რომ ყველა სიმპტომატიკა, რაც აღენიშნებოდა პაციენტს, დეტალურად აღიწეროს სასწრაფოსთან. საქმე ის არის, რომ ხშირად სასწრაფო მისვლას ვერ ასწრებს და ხვდება ალაგებული სიმპტომატიკით პაციენტი, ამიტომ უნდა აღუწეროს ოჯახის წევრმა რა შენიშნა: მეტყველების გაძნელება იყო, სახის ასიმეტრია იყო, წონასწორობის მკვეთრი დარღვევა იყო, ხელ-ფეხში დეფიციტი იყო; რას გრძნობდა პაციენტი, დაბუჟება თუ იყოს სახის არეში, ხელის არეში, რომელიც რეგრესირდა, უკუგანვითარდა… ამ უკუგანვითარებას, ზუსტად იმ რამდენიმე წუთს, ძალიან დიდი ყურადღება უნდა მიექცეს და პაციენტი დაუყოვნებლივ უნდა იქნას გადაყვანილი სამედიცინო დაწესებულებაში შესაბამისი კვლევებისთვის.
ბრიტანეთის ინსულტის ასოციაცია: თუკი სპეციალისტი ჩათვლის, რომ თქვენ გაქვთ ტია შესაძლოა საჭირო გახდეს ტვინის სკანირება. კომპიუტერული ტომოგრაფია ან მაგნიტო რეზონანსული სკანირება. ამ გამოკვლევების შედეგად მიიღება თავის ტვინის სურათი, რაც დაეხმარება ექიმს დიაგნოზის ვერიფიცირებაში. თქვენ შესაძლოა შემოგთავაზონ სხვადასხვა სახის გამოკვლევა: ეკგ (ელექტროკარდიოგრაფია) რაც ამოწმებს გულის მუშაობას, დოპლეროგრაფიული კვლევა (რაც აფასებს კისრის არტერიების შევიწროებისა და ბლოკადის ხარისხს), არტერიული წნევის კონტროლი. თქვენი სისხლი შემოწმდება შედედებაზე, სისხლში შაქრის, ქოლესტერინის შემცველობაზე.
- რა ხდება კვლევების შემდეგ?
პაციენტი რჩება კლინიკაში 48-72 საათი, ამ პერიოდში ტარდება პროტოკოლით გათვალისწინებული კვლევები. თუ რაიმე დაზიანება ან სტენოზი აღმოჩნდა, სამომავლოდ დაიგეგმება შესაბამისი პროცედურები.
ტრანზიტორუილი იშემიური შეტევის შემდეგ, პაციენტს მაღალი რისკი აქვს ინსულტის განვითარების, ამიტომ აუცილებელია ექიმმა განუმარტოს მას რისკები და აუხსნას პრევენციის მეთოდები. გარდა ამის, უნდა დაინიშნოს საპრევენციო მედიკამენტები, რომ მეორედ არ განვითარდეს ეს დაავადება. საპრევენციო მედიკამენტებში იგულისხმება ჰიპოტენზიური [წნევის დამწევი] საშუალებებიც, ანტიაგრეგანტები [თრომბოციტების აგრეგაციის შემცირება], ანტილიპიდური მედიკამენტებით [აგენტები, რომლებიც ამცირებენ ლიპიდების კონცენტრაციას სისხლში] მკურნალობა და ა.შ.
რეკომენდაციები ასევე შეიძლება მოიცავდეს ცხოვრების სტილის შეცვლას, მათ შორის მავნე ჩვევების გადაგდებასა და ჯანსაღი ცხოვრების წესის დაწყებას, ასაკის შესაბამისი, ზომიერი ფიზიკური აქტივობით.
- ყოველწლიურად ეწვიეთ პირველადი ჯანდაცვის ექიმს (ამას შეუძლია უფრო ადრე გამოავლინოს უსიმპტომო პრობლემები, როგორიცაა მაღალი წნევა და ტიპი 2 დიაბეტი);
- შეინარჩუნეთ თქვენთვის ჯანსაღი წონა;
- იკვებეთ ჯანსაღად;
- არ დაიწყოთ თამბაქოს ნაწარმის გამოყენება, თუ მოიხმართ – შეწყვიტეთ;
- გამოიყენეთ ალკოჰოლი მხოლოდ ზომიერად და მოერიდეთ წამლების არასამედიცინო დანიშნულებით გამოყენებას.
- მიიღეთ რეცეპტით გაცემული მედიკამენტები ზუსტად ისე, როგორც მითითებულია ექიმის დანიშნულებაში.
- მართეთ ნებისმიერი ქრონიკული მდგომარეობა, რომელიც გაქვთ (როგორიცაა მაღალი წნევა, ტიპი 2 დიაბეტი და მაღალი ქოლესტერინი).
