დენტალური ან ოდონტოგენური კისტა არის სითხით სავსე ბუშტუკი ყბის ძვალში ან კბილის ფესვების გარშემო. მიუხედავად იმისა, რომ მათი უმეტესობა კეთილთვისებიანია, უმკურნალობის შემთხვევაში სტომატოლოგიური კისტებმა შესაძლოა გავლენა მოახდინონ მიმდებარე კბილებზე, ძვლის სტრუქტურასა და პირის ღრუს მთლიან კეთილდღეობაზე.
კბილის კისტების სიმპტომებზე, პოტენციურ რისკებზე, დროული დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის მნიშვნელობაზე, კლინიკა „ექსპერტალის“ ყბა-სახის ქირურგი თენგიზ მგელაძე საუბრობს.
- ბატონო თენგიზ, რა წარმონაქმნია, რა არის დენტალური/ოდონტოჰენური კისტა?
კისტა არის რბილქსოვილოვანი კეთილთვისებიანი წარმონაქმნი, ანუ შეიძლება ჰქონდეს თხევადი და ნახევრად თხევადი შიგთავსი. კისტა შეიძლება განვითარდეს როგორც მაგარ ქსოვილებში (ძვალში) ისე რბილ ქსოვილებში( ღრძილი, პირის ღრუს ლორწოვანი გარსი).
არსებობს ოდონტოგენური და არაოდონტოგენური წარმოშობის კისტა. ოდონტოგენური არის გარე ფაქტორებით გამოწვეული ანთებითი პროცესის შედეგად ჩამოყალიბებული კისტა და არაოდონტოგენური – ორგანიზმში არსებული ანთებითი პროცესის შედეგად ჩამოყალიბებული კისტა.
კისტა ვითარდება ქრონიკული ანთებითი პროცესისგან, რომელიც არის კბილის ფესვის მწვერვალებზე. კბილის ფესვის მწვერვალზე ანთებითი პროცესი შეიძლება გაჩნდეს, პირველ რიგში, კარიესის დაავადების დროს, როცა ნერვთან (პულპასთან) ახლოს მიდის კარიესი, პულპა ნეკროზდება, შემდეგ ეს ნეკროზი გროვდება ფესვის მწვერვალზე და ქრონიკული ანთებითი პროცესის ფონზე (როცა დიდი ხნით არის ანთებითი პროცესი ფესვის მწვერვალზე) ვითარდება კისტა.
კისტა პირის ღრუში ასევე შეიძლება განვითარდეს არასრულფასოვანი და დაუსრულებელი მკურნალობის გამო, ფესვის მწვერვალზე განვითარებული ანთებითი პროცესის შედეგად. სწორედ ამიტომ არის ძალიან მნიშვნელოვანი, რომ მკურნალობამდე ჩატარდეს რენტგენოლოგიური გამოკვლევა, ვნახოთ არხების რაოდენობა და შევისწავლოთ, როგორია მათი ანატომიური აგებულება, რომ სრულფასოვნად ვიმკურნალოთ.
თუ ანთებითი პროცესის დრო ტარდება მკურნალობა, აუცილებელია მინიმუმ სამ თვეში რენტგენოლოგიური კონტროლი, რათა გავიგოთ დაექვემდებარა თუ არა პროცესი თერაპიულ მკურნალობას. თუ ანთებითი პროცესი არხის მკურნალობის მიუხედავად დარჩება, მაშინ სამომავლოდ აქ ვითარდება კისტა.
- რა ზიანის მოტანა შეუძლია მას?
კისტა მოცულობაში ძალიან ნელა იზრდება, მაგრამ კისტის დიდმა მოცულობამ შეიძლება გამოიწვიოს ყბის ძვლის დეფიციტი ანუ განლევა. ასევე მეზობელ კბილებზე, ფესვებზე გადასვლა და ამ კბილების მორყევა, მათ მიდამოებში ყბის ძვლის განლევა. ეს სამომავლოდ იწვევს ამ კბილების დაკარგვას და ყბის ძვლის დეფორმაციას, რომლის აღდგენაც საბოლოოდ მხოლოდ პროთეზირების გზით არის შესაძლებელი.
რა დროა საჭირო ქრონიკული ანთებითი პროცესიდან კისტის ჩამოსაყალიბებლად ძნელი სათქმელია, რადგან ეს ინდივიდუალურია და დამოკიდებულია ბევრ ფაქტორზე, მათ შორის გარე ფაქტორებზე, იმუნიტეტზე და სხვ.
Livhospital: მიუხედავად იმისა, რომ სტომატოლოგიური ცისტების უმეტესობა კეთილთვისებიანია, მათმა ზრდამ შეიძლება მოახდინოს ზეწოლა ახლომდებარე სტრუქტურებზე, გამოიწვიოს ტკივილი, შეშუპება და კბილებისა და ძვლების პოტენციური დაზიანება.
- რა სიმპტომატიკა ახასიათებს? საწყის ეტაპზე ამოცნობას ექვემდებარება?
ნიშნებს რაც შეეხება, ეს არის კბილის ფერის შეცვლა ანუ გამუქება, ან ფესვის მწვერვალთან შემაგრება, ვიზუალურად შესამჩნევი ამობურცულობა და ცხელზე მკვეთრი ტკივილი – ეს სამი ძირითადი მახასიათებელია, რასაც პაციენტმა უნდა მიაქციოს ყურადღება.
საწყის ეტაპზე კისტის დიაგნოსტირება სიმპტომურად არ ხდება, რადგან თავიდან ანთებითი პროცესია კბილის ფესვის მწვერვალზე და შემდეგ ყალიბდება კისტად. კისტა თავიდან უსიმპტომოდ და უმტკივნეულოდ მიმდინარეობს. მისი დიაგნოსტირება ხშირად ხდება შემთხვევით, სხვა მიზეზის/გადამოწმების გამო გადაღებულ რენტგენზე; ან როცა დიდ ზომას აღწევს უკვე კისტა, გადადის მეზობელ ფესვებზე და პირის ღრუში შეიმჩნევა ყბის ძვლის დეფორმაცია.
პირის ღრუს კისტების 85 პროცენტში გვხვდება რადიკულური კისტა, რომელიც არის კბილის ფესვიდან გამოწვეული ანთებითი პროცესი. ან კბილის ამოღების შემდგომ დარჩენილი პროცესი რჩება ქრონიკულ პროცესად და გადაიქცევა კისტად.
- ბავშვთა ასაკში რამდენად ხშირია ეს პრობლემა?
პირის ღრუს კისტები ყველაზე ხშირად ფორმირდება 20-დან 45 წლამდე ასაკში, ძირითადად როცა კბილები ავადდება კარიესით. კბილი შეიძლება იყოს კარიესული, არ მივაქციოთ ყურადღება, შემდეგ პულპა, ანუ ნერვი დანეკროზდება, ანთებითი პროცესი გაჩნდება და ეს ანთებითი პროცესი გარდაიქმნება კისტად.
შესაძლოა კისტა განვითარდეს ბავშვთა ასაკშიც, ძირითადად ვითარდება სარძევე კბილების არასრულფასოვანი ან დაუსრულებელი მკურნალობის გამო – ზოგჯერ არის ხოლმე მშობელი ფიქრობს, რახან არ სტკივა აღარ საჭიროებს მკურნალობის დასრულებას, რჩება ნახევრად ნამკურნალევი კბილი და იქ ვითარდება კისტები სამომავლოდ.
- როგორია პირის ღრუს კისტის მკურნალობა?
პირის ღრუს კისტის მკურნალობა მხოლოდ ოპერაციულია, ანუ ქირურგიული გზით ხდება – გამოსუფთავდება კისტის გარსი და შიგთავსი, ჯანსაღი ქსოვილების ფარგლებში. ამ დეფიციტის აღსადგენად ხშირად ხელოვნური ძვლის დამატებაც არის საჭირო, რომ დეფორმაცია არ დარჩეს ყბის ძვალში.
პირის ღრუს კისტები ექვემდებარება ოპერაციული გზით მკურნალობას, თუმცა თუ კისტა დიდი ზომისაა და ჰაიმორის წიაღში, ან ზედა ყბაზეა შეზრდილი, ან ქვედა ყბის ნერვთან ღრმად კომპრესიას [დაწოლას] ახდენს ნერვზე, მაშინ ეს ხდება სტაციონარულად ანესთეზიის, ანუ ზოგადი გაუტკივარების ქვეშ… ადგილობრივი ანესთეზიით, სხვა ორგანოებზეც როცა გადასულია, შეუძლებელია ჩარევა.
პატარა ზომის როცა არის კისტები, შესაძლებელია სტომატოლოგიურ კლინიკაში ქირურგმა სტომატოლოგმა ადგილობრივი გაუტკივარებით უმკურნალოს პაციენტს.
კისტის დიაგნოზის შემთხვევაში, საჭიროა დაუყოვნებლივი მკურნალობა, რაც ხდება მხოლოდ ქირურგიული ოპერაციის გზით. ხშირად კითხულობენ მედიკამენტური მკურნალობის შესახებ, მაგრამ არანაირი მედიკამენტით, არანაირი ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატით – კისტა არ გაიწოვება.
თუ ფესვის მწვერვალზეა ეს ანთებითი პროცესი, კბილის შენარჩუნების მიზნით იკვეთება ფესვის მწვერვალი იმ დონზე, რა დონითაც შესულია ამ კისტაში, კისტა თავისუფლდება და კბილს ვინარჩუნებთ.
