„ჯანმრთელობის უფლებრივი მდგომარეობა საქართველოში: ხელმისაწვდომობა და მკურნალობის ხარისხი“, – ასე ჰქვია კვლევას, რომელიც მოამზადა ფრანგულმა ასოციაციამ Habitat-Cité კლინიკა Sciences Po-სთან თანამშრომლობით.
ანგარიშის მოსამზადებლად ფრანგმა ექიმებმა საქართველოს ჯანდაცვის სისტემა შეისწავლეს 2022 წლის თებერვალში. კვლევაში განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა სამედიცინო დახმარების ხელმისაწვდომობას, ხარისხსა და ჯანმრთელობის დაზღვევის კერძო და სახელმწიფო სისტემას.
ქვემოთ მოცემულ მასალაში კვლევის მხოლოდ იმ ნაწილს შევეხებით, სადაც ჯანდაცვის საკითხებთან დაკავშირებული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობასა და ექიმების ხელფასებზე წერენ ავტორები.
ზოგადად კი, კვლევა ეხება საქართველოში გამოწერილ შეუსაბამო რეცეპტებს, უშედეგო სიმპტომურ მკურნალობას, არასწორი დიაგნოსტირების ხშირ შემთხვევებს, საეჭვო სამედიცინო შეცდომებს, ექიმებისა და პაციენტების კომუნიკაციას და სხვა.
- ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა
ჯანდაცვის საკითხებთან დაკავშირებული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა გულისხმობს ინფორმაციის მოძიების, მიღების და გავრცელების უფლებას.
საქართველოში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ჯანდაცვის სისტემა ხალხის უმეტესი ნაწილისთვის ბუნდოვანია. ეს აჩენს უნდობლობას, როგორც თავად სისტემის, ასევე სისტემაში დასაქმებული სუბიექტების მიმართ.
ინფორმაცია არ არის გამჭვირვალე, დიაგნოზის დასმის შემდეგ დამატებითი ინფორმაციის მიღება ამ დიაგნოზის შესახებ – ექიმთან დამატებითი კომუნიკაცია რთულია. გეუბნებიან, რომ უნდა დალიოთ ესა და ეს მედიკამენტი და მორჩა. გეუბნებიან, რომ საჭიროა გაიკეთოთ ეს ოპერაცია და მორჩა. თუმცა ექიმები დროს არ უთმობენ პაციენტებს იმის ასახსნელად, თუ რატომ უნდა მიიღონ ესა თუ ის მედიკამენტი, რატომ უნდა გაიკეთოთ ოპერაცია. განათლება და არაინფორმირებულობა ჯანდაცვის საკითხებში დიდი პრობლემაა.
ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა განსაკუთრებით შეზღუდულია მკურნალობის ზოგიერთი მიმართულებისას. მაგალითად, სქესობრივი და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის შესახებ ინფორმაცია ქმნის დიდ დაბრკოლებას, ამ საკითხებთან ბევრი სტიგმაა დაკავშირებული, რაც ხშირად ქალებს, ლგბტქი თემის წევრებს და აივინფიცირებულებს მიემართებათ.
ქართული ასოციაციის „ჰერა+“ მონაცემებით, აივინფიცირებული ქალები ფლობდნენ დამახინჯებულ და მცდარ ინფორმაციას სქესობრივი და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის შესახებ, ასევე საკუთარი ჯანმრთელობის მდგომარეობის, აივის გადაცემის გზებსა და მკურნალობაზეც ბუნდოვანი წარმოდგენა ჰქონდათ.
აივინფიცირებული ქალების სამედიცინო ხელმისაწვდომობის 2020 წლის კვლევაში ასოციაცია აღნიშნავს, რომ:
„ინფორმაციის ნაკლებობისა და კონფიდენციალურობის დარღვევის შიშით, ასევე დისკრიმინაციული გარემოს გამო, ინფიცირებულ ქალებს ხშირად არ მიუწვდებათ ხელი აუცილებელ სამედიცინო მომსახურებაზე“.
ზოგიერთი ქალი აღნიშნავს, რომ მათ, უბრალოდ, ვერც გაიგეს მედპერსონალის მიერ მიწოდებული ინფორმაცია. ამიტომ მთავარი ამოცანაა, რომ პაციენტებისთვის ინფორმაცია იყოს სრულად გასაგები, ხელმისაწვდომი და გამჭვირვალე.
ქალების ჯანმრთელობის ექსპერტი მაგდა კოსტავა 2022 წლის თებერვალში, კვლევის ფარგლებში ჩაწერილ ინტერვიუში აღნიშნავს, რომ: „რაიონებსა და განსაკუთრებით სოფლებში ქალების სექსუალობა ძალიან სტიგმატიზებულია. სკოლებში სქესობრივი აღზრდის შესახებ არაფერს ასწავლიან და ახალგაზრდა გოგოები ვერ ბედავენ გინეკოლოგთან მისვლას, ეშინიათ განსჯის, არაა დაცული სამედიცინო ანონიმურობა.
ქალებს მნიშვნელოვან ინფორმაციაზე ხელი არ მიუწვდებათ, ისეთ საკითხებზეც კი, როგორიცაა ნაადრევი ორსულობა და სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებები. განსაკუთრებით დიდი ტაბუ ადევს იმ ქალების სექსუალობის თემას, რომლებიც ქორწინებაში არ არიან. დაქორწინებული ქალებიც არ აკითხავენ ექიმს და არ აქვთ გინეკოლოგიური კონტროლის და კვლევების გამოცდილება პროფილაქტიკის მიზნით, რაც სხვადასხვა დაავადების პრევენციის ერთადერთი გზაა.
სტიგმა და დისკრიმინაცია საფრთხეს უქმნის სხვადასხვა ჯგუფის სამედიცინო დახმარების ხელმისაწვდომობას.
- ექიმების განათლება და ხელფასი
ჯანდაცვის სისტემის პრივატიზაცია საქართველოში სწავლის პროცესიდანვე იწყება. არ არის არანაირი საკონკურსო მოსამზადებელი წელი, როგორც ეს საფრანგეთშია და სტუდენტები აბარებენ გამოცდებს სკოლის დამთავრებისთანავე. რეგიონებისა და დედაქალაქის უმაღლეს სასწავლებლებს შორის დიდი სხვაობაა. რეგიონების უნივერსიტეტებში სწავლების ხარისხი კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას და სტუდენტების უმრავლესობას დედაქალაქში ურჩევნია სწავლის გაგრძელება.
სამედიცინო უნივერსიტეტებში ძალიან დიდხანს გრძელდება თეორიული სწავლება. საერთაშორისო სტუდენტებისგან ძირითადად პაკისტანელი და ინდოელი სტუდენტები ინტერესდებიან, რომლებიც ინგლისურ სექტორებზე სწავლობენ.
უწყვეტი სამედიცინო განათლება საქართველოში სავალდებულო არ არის ექიმებისთვის, თუმცა ზოგიერთ კლინიკაში, მაგალითად კახეთში, ონში, აქვთ პარტნიორული და პროფესიული კავშირები ევროპის ქვეყნებთან, რათა გადაამზადონ თავიანთი გუნდი პერიოდულად. საფრანგეთში 1996 წელს მიღებული კანონის მიხედვით, უწყვეტი განათლება ექიმებისთვის სავალდებულოა.
2005 წლიდან კი ექიმებს აქვთ ვალდებულება მონაწილეობა მიიღონ პროგრამებში, სადაც მათი პროფესიული პრაქტიკა ფასდება. საქართველოში მსგავსი კანონები არ მოქმედებს.
პროფილაქტიკური მედიცინა ნაკლებადაა განვითარებული საქართველოში, ექიმი ნიკოლოზ მახარაძე კვლევის ავტორებს ეუბნება, რომ ეს ბაზრის ლოგიკით აიხსნება: „პროფილაქტიკური მედიცინა რომ იყოს განვითარებული, ნაკლები დაავადება და ინფექცია იქნება. გარდა ამისა არის ხალხი, რომელიც არ ფიქრობს, რომ პროფილაქტიკა უკეთესი მიდგომაა ჯანმრთელობის შესანარჩუნებლად. არსებობს კიდევ ექიმების ფინანსური ინტერესი. ექიმებს არ აქვთ არანაირი მოტივაცია, რომ პროფილაქტიკის მეთოდით იმუშაონ“, – ამბობს ექიმი კვლევის ავტორებთან.
არასაკმარისია იმ მედიცინის მუშაკების რაოდენობაც, რომლებიც პათოლოგიებთან და სტიგმებთან დაკავშირებულ ჯანმრთელობის პრობლემებთან მუშაობენ. არის ოკუპაციური თერაპევტების, ფიზიოთერაპევტებისა და ფსიქოლოგების დეფიციტი. მათთვის პროფესიული ზრდის ნაკლები შესაძლებლობები არსებობს საქართველოში.
მედიცინის ზოგიერთი მიმართულება გაუფასურებულია, როგორიცაა მაგალითად ფსიქიატრია.
მიუხედავად იმისა, რომ 2013 წლიდან საქართველოში ჯანდაცვის სისტემის რეფორმა დაიწყო, მაინც არაა ხელმისაწვდომი ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისები მოქალაქეებისთვის.
ფსიქიატრების პროფესიული მომზადება პრობლემაა საქართველოში. სახალხო დამცველის ანგარიშიც არსებობს ფსიქიკური ჯანმრთელობის ხელმისაწვდომობაზე, სადაც სწორედ სისტემურ ხარვეზებზეა აქცენტები დასმული.
რაც შეეხება ხელფასებს, ქართული ფსიქიატრიული კლინიკის დირექტორმა, რომელიც პროფილაქტიკურ მედიცინაზეა ორიენტირებული, განაცხადა კვლევის ავტორებთან, რომ ხელფასს კლინიკები ხშირად შედეგების მიხედვით გასცემენ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეს იმას ნიშნავს, რომ ექიმები დაინტერესებულები არიან საკუთარი ხელფასების ზრდით – შესაბამისად, კონსულტაციების რაოდენობის ზრდა და დამატებითი ანალიზებიც მათ ინტერესშია.
ასევე გინეკოლოგია და მკურნალობის სხვა მიმართულებები, რაც დედობასთან პირდაპირ კავშირში არ არის, ადამიანური რესურსის ნაკლებობას განიცდის.
ასოციაცია „ჰერას“ დირექტორი, რომელიც სქესობრივი და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის საკითხებზე მუშაობს, ადასტურებს, რომ გინეკოლოგების მიერ გამოყენებული მეთოდები ხშირად არ შეესაბამება თანამედროვე სტანდარტებს. ექიმებიც ხანდახან არასრულფასოვნად არიან ინფორმირებულები ქალთა სქესობრივი და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის შესახებ.
ოჯახის ექიმები, მაგალითად, არ მიიჩნევენ, რომ ელემენტარული გინეკოლოგიური მომსახურების გაწევა მათი მოვალეობაა ქალებისთვის. შესაბამისად, როცა ქალებს მსგავსი მომსახურება სჭირდებათ, თუნდაც ძალიან მარტივი პროცედურა, მიმართავენ პირდაპირ გინეკოლოგებს, მაშინ, როცა ოჯახის ექიმისგან იგივე დახმარების მიღების შემთხვევაში მეტი დაფინანსება ექნებოდათ სახელმწიფოსგან.
