„ჯანმრთელობის უფლებრივი მდგომარეობა საქართველოში: ხელმისაწვდომობა და მკურნალობის ხარისხი“, – ასე ჰქვია კვლევას, რომელიც მოამზადა ფრანგულმა ასოციაციამ Habitat-Cité კლინიკა Sciences Po-სთან თანამშრომლობით.
ანგარიშის მოსამზადებლად ფრანგმა ექიმებმა საქართველოს ჯანდაცვის სისტემა შეისწავლეს 2022 წლის თებერვალში, კვლევაში განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა სამედიცინო დახმარების ხელმისაწვდომობას, ხარისხსა და ჯანმრთელობის დაზღვევის კერძო და სახელმწიფო სისტემას.
ქვემოთ მოცემულ მასალაში კვლევის მხოლოდ იმ ნაწილს შევეხებით, სადაც ექიმები ჯანდაცვის ფიზიკურ ხელმისაწვდომობასა და სამედიცინო დაწესებულებებში დისკრიმინაციულ მიდგომებზე წერენ.
ზოგადად კი, კვლევაში აღნიშნულია საქართველოში შეუსაბამო რეცეპტებზე, უშედეგო სიმპტომურ მკურნალობაზე, არასწორი დიაგნოსტირების ხშირ შემთხვევებზე, საეჭვო სამედიცინო შეცდომებზე, ექიმებისა და პაციენტების კომუნიკაციაზე და სხვა.
ანგარიშში წერია, რომ სამედიცინო დახმარების ხარისხი საქართველოს სოფლებსა და მთიან რეგიონებში მნიშვნელოვნად დაბალია დიდ ქალაქებთან შედარებით. სოფლებში ასევე ნაკლებია ხელმისაწვდომი სამედიცინო მომსახურება ქალაქებთან შედარებით.
- ჯანდაცვის ფიზიკური ხელმისაწვდომობა
ფიზიკური ხელმისაწვდომობა გულისხმობს იმას, რომ სამედიცინო დაწესებულებები და მომსახურება ფიზიკურად უნდა იყოს ხელმისაწვდომი, დაბრკოლების გარეშე მოსახლეობის ყველა ჯგუფის, განსაკუთრებით კი საზოგადოების მარგინალიზებული და მოწყვლადი ჯგუფებისა თუ რიგითი მოქალაქეებისთვის, მათ შორის: ეთნიკური უმცირესობების, ქალების, ბავშვების, მოზარდების, ხანდაზმულების, შშმ პირებისა და აივ-ინფიცირებულებისთვის.
საქართველოში სამედიცინო დახმარების ძირითადი საშუალებები ქალაქებშია თავმოყრილი, ძირითადად თბილისში. სოფლებსა და მთიან რეგიონებში ჯანდაცვის საკმარისი ინფრასტრუქტურა და რესურსი არ აქვთ.
ზოგიერთი მომსახურება ხელმისაწვდომია მხოლოდ დიდ ქალაქებში ან საერთოდაც მხოლოდ დედაქალაქში.
დედებისა და ბავშვების ჯანმრთელობის დაცვა საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინდიკატორია და აჩვენებს უთანასწორობას რეგიონებში – სადაც ხარისხიანი მკურნალობა არ არის ხელმისაწვდომი.
დედებისთვის საჭირო სამედიცინო მომსახურება ქალებს ეზღუდებათ, განსაკუთრებით სოფლად და მთიან რეგიონებში მცხოვრებთ, სადაც არ არის ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურა.
ჯანდაცვის სისტემაში არის ადამიანური რესურსის დეფიციტიც. იმ გეოგრაფიულ არეალში, სადაც სამედიცინო დახმარება ხელმისაწვდომია, ხარისხი მომსახურების ხშირად ძალიან დაბალია დედაქალაქთან შედარებით. კვლევის მიხედვით, დედებისთვის განკუთვნილი სამედიცინო მომსახურება გაცილებით ადეკვატური და თანამედროვეა დედაქალაქში, რეგიონებთან შედარებით.
ზოგიერთი მომსახურება ხელმისაწვდომია მხოლოდ თბილისში. მაგალითად, აჭარის სოფლებში, საერთოდ არ არის ხელმისაწვდომი სპეციფიკური სამედიცინო მომსახურება, რაც შინაგანი გართულებების დროსაა აუცილებელი.
ქალებს აჭარის სოფლებიდან უწევთ თბილისსა და ბათუმში გამგზავრება, მგზავრობა და გადაადგილება კი ხშირად მათი ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო არ არის მიზანშეწონილი.
სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა არ არის საკმარისი და ვერ იძლევა სწრაფი, უსაფრთხო გადაადგილების გარანტიას უახლოეს სამედიცინო დაწესებულებამდე, ცენტრს დაშორებული სოფლის მცხოვრებთათვის.
რთულია ორსული ქალებისთვის სოფლებში სამედიცინო სერვისებზე ხელმისაწვდომობა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ორსულობა რთულად მიდის. თავად ჯანდაცვის სამინისტროც აღიარებს, რომ საქართველოში არ არის საკმარისი სამედიცინო ინფრასტრუქტურა.
სამედიცინო მომსახურების არახელმისაწვდომობა პრობლემებს უქმნის შშმ პირებსაც.
2022 წლის თებერვალში ჩაწერილი ინტერვიუს მიხედვით, ასოციაცია MAC საქართველოს წარმომადგენლები, რომლებიც იცავენ შშმ პირთა უფლებებს, აცხადებენ, რომ ძირითადი პრობლემა ამ ადამიანებისთვის რეგიონებში სარეაბილიტაციო ცენტრების ნაკლებობაა.
სოფლად მცხოვრებ შშმ ბავშვებს სამედიცინო მომსახურების მისაღებად ქალაქში უწევთ წასვლა, რაც ზრდის მათი ოჯახების ხარჯებს, საჭიროა ტრანსპორტირება, ქალაქში საცხოვრებლის დაქირავება და ა.შ. ამ ტიპის ხარჯს კი საყოველთაო დაზღვევა არ ანაზღაურებს და ყველაფრის გადახდა შშმ ბავშვების ოჯახებს უწევთ. ასეთი ხარჯები უმძიმეს ტვირთად აწევთ საქართველოს მოქალაქეებს და ჯანდაცვის არახელმისაწვდომობის ერთ-ერთ კომპონენტად მიიჩნევა.
ინფრასტრუქტურა და რელიეფი შშმ პირებისთვის მოუხერხებელ ქალაქად აქცევს თბილისსაც.
შშმ პირთა ასოციაცია „იმედის“ პრეზიდენტი, მარი კლერ ორსე კვლევის ავტორებთან აჭარის მუნიციპალიტეტში, შუახევში მცხოვრებ შშმ პირთა მაგალითზე საუბრობს:
„შშმ პირებისთვის სოფლებში არაფერია. 2016 წელს შევხვდი შშმ ბავშვების დედებს, დაახლოებით 15 ქალს, ყველა ამბობდა, რომ საქართველოში მათი შვილები დაიკარგნენ, უკლებლივ ყველა მთხოვდა დახმარებას, მთხოვდნენ მესწავლებინა, როგორ წაეყვანათ ბავშვები საფრანგეთში სამკურნალოდ. შუახევი მთიანი მუნიციპალიტეტია, გზები ძალიან ცუდი ხარისხისაა, ზამთრობით თოვლიანია და ხშირად მოყინული.
შუახევში მხოლოდ ერთი საავადმყოფოა, სადაც სამედიცინო მომსახურების ხარისხი დაბალია, არის კადრების დიდი დეფიციტი. მაგალითად, საავადმყოფოს არ ჰყავს ანესთეზიოლოგი (2022 წლის მონაცემებით), ამიტომ ოპერაციის დროს სპეციალისტის ბათუმიდან გამოძახებაა საჭირო. ეს დიდ პრობლემებს ქმნის, ხშირად უწევთ ოპერაციის დაყოვნება, გადადება, განსაკუთრებით ზამთარში, როცა გზები მოყინულია ან სხვა მიზეზით საშიშია გადაადგილება.
საჭიროა ერგოთერაპევტები, ფსიქოლოგები, ფიზიოთერაპევტები და ა.შ. მყავს მეგობარი ფსიქოლოგი, რომელიც ბათუმში აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვებთან მუშაობდა. მას თავად უწევდა ყველა საჭირო რესურსის მოძიება და ასე მუშაობდა ბავშვების ოჯახებთანაც, რადგან სახელმწიფო ამ ყველაფერს არ უზრუნველყოფს“ – ამბობს მარი კლერ ორსე.
- დისკრიმინაცია სამედიცინო დახმარების დროს
გარანტირებული ჯანმრთელობის უფლებით სარგებლობა ნიშნავს, რომ სამედიცინო ობიექტები, პროდუქტები და მომსახურება ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ყველასთვის, განსაკუთრებით კი რაიმე ნიშნით მოწყვლადი ჯგუფებისთვის.
ჯანდაცვის ქართული სისტემა სტიგმატიზებული და დისკრიმინაციულია ზოგიერთი პაციენტისა და საზოგადოების გარკვეული ჯგუფების მიმართ.
მაგალითად, UNICEF-ის კვლევის მიხედვით, ქართული საზოგადოების არატოლერანტულობა შშმ ბავშვების მიმართ, მათი განვითარების შემაფერხებელი ერთ-ერთი მთავარი მიზეზია. 2016 წლის კვლევის მიხედვით, გამოკითხულთა 41% უარყოფით დამოკიდებულებას ავლენს შშმ პირების მიმართ, რაც გამოიხატება იმით, რომ მათ მოიხსენიებენ „არანორმალურებად“, დაავადებულებად და საშიშებად. ეს წარმოდგენები საზოგადოებაში რელიგიური განწყობებითაც იკვებება.
სტიგმები შშმ პირებისთვის დისკრიმინაციულ კლიმატს ქმნის. სამედიცინო დაწესებულებებშიც კი სერიოზული პრობლემაა შშმ ბავშვებთან დაკავშირებული სტიგმები.
„სტიგმებს ყველაზე ხშირად თავად ჯანდაცვის სისტემის წარმომადგენლები ამკვიდრებენ. UNICEF-ს გამოვლენილი აქვს დისკრიმინაციული მიდგომების მაგალითები მედპერსონალის მხრიდანაც, მათ შორის შშმ პირთა სპეციალისტებისგან.
UNICEF-ის 2016 წლის ანგარიშში წერია, რომ შშმ ბავშვების სტიგმატიზაცია იწყება მათი დიაგნოზის დასმისთანავე. ინფორმირების ფორმაც კი, როცა სპეციალისტები დიაგნოზს აცნობებენ შშმ ბავშვის მშობლებს, დისკრიმინაციული და არაეთიკურია. ხშირად ინფორმირების ეს ფორმა მშობლების ემოციური სტრესის მიზეზი ხდება.
შშმ ბავშვების მშობლები ხშირად ჰყვებიან, რას ეუბნებიან მათ ექიმები. სპეციალისტები მშობლებს შვილების მდგომარეობას აღუწერენ, როგორც უიმედო მოცემულობას, ზოგი ექიმი მშობლებს ბავშვის საავადმყოფოში მიტოვებასაც ურჩევს.
საქართველოში ოჯახები შშმ ბავშვებს ძირითადად შინ მალავენ, რადგან იციან, რომ საზოგადოება მათ არ იღებს და ინფრასტრუქტურაც მოუხერხებელია გადასაადგილებლად. საზოგადოება შშმ პირებისა და მათი ოჯახების მიმართ ძირითადად აგრესიულია.
დისკრიმინაცია ლახავს სხვა ტიპის უმცირესობების ჯანმრთელობის უფლებებსაც. განსაკუთრებით შესამჩნევია დისკრიმინაცია ლგბტქ თემის წარმომადგენლების და აივ ინფიცირებული, ასევე C ჰეპატიტის მატარებელი პაციენტების მიმართ.
აივ ინფექციასთან დაკავშირებული სტიგმები ინფიცირებულებს აიძულებს, დამალონ თავიანთი დიაგნოზი და ხანდახან ისინი მკურნალობისთვისაც არ მიმართავენ საავადმყოფოს.
ეს დამოკიდებულება კარგად ჩანს სოფლის მოსახლეობაში, სადაც აივ ინფიცირებულებს მიაჩნიათ, რომ თუ საკუთარ დიაგნოზზე ისაუბრებენ, საზოგადოება მათ გარიყავს და ეს უარყოფითად იმოქმედეს მათ სამსახურზე. დუმილს არჩევენ, რაც მათ ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ცუდად აისახება.
კვლევისას გამოკითხული ქალი, მაგალითად, ამბობს, რომ თუ მეზობლები გაიგებენ მისი აივ ინფიცირების შესახებ, ბავშვებს აღარავინ მიეკარება და მასთანაც შეწყვეტენ ურთიერთობას.
ყველა შესაძლო სტიგმაა დამკვიდრებული ასევე სექსმუშაკების, განსაკუთრებით ტრანსსექსუალი სექსმუშაკების მიმართ. ამ ჯგუფისთვის საკუთარი დიაგნოზის გამჟღავნება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი საარსებო წყაროს შეწყვეტას ნიშნავს. მუდმივი ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობის პირობებში ცხოვრების გამო ტრანსსექსუალი სექსმუშაკების ყოფა განსაკუთრებულად მძიმეა.
ტრანსპაციენტები ნაკლებად მიმართავენ სამედიცინო დახმარებას ინფიცირებისას, რადგან დისკრიმინაციისა და ძალადობის მოლოდინი აქვთ. გარდა ამისა, საქართველოში არ არის ნებადართული სქესის შეცვლის ოპერაცია და ადმინისტრაციულ დოკუმენტებში მითითებული სქესი შესაძლოა დიდ პრობლემად იქცეს სამედიცინო დახმარების გაწევისას.
