„ჩვენ უკითხავად ავრცელებენ მათ გამოგონებულ ანბანს. სკოლებში უკვე თაროებზე უდევთ. ისე შექმნეს, თემის წევრები არ ჩართეს“, – ამბობს „ბათუმელებთან“ სმენისარქმონე მანანა მხეიძე-შოეფერლე.
ის ამბობს, რომ ჟესტური ენა, რომლითაც დღეს სმენისარმქონე პირები საუბრობენ, სკოლაში შეისწავლეს, თუმცა ბოლო პერიოდში გაჩნდა ამ ენის ცვლილების ტენდენცია, რაც სმენისარმქონე პირებისთვის მიუღებელია.
„ყრუ პირებს აიძულებენ დაივიწყონ ის ჟესტური, რომელიც მათ ბავშვობიდან ისწავლეს და ამ მეთოდით ურთიერთობენ სხვა ადამიანებთან. მათ სურთ ახალმა თაობებმა თავიანთ გამოგონილ ჟესტურ ენაზე იმეტყველონ და შვილიშვილებს აღარ ჰქონდეთ კომუნიკაცია ბებიებთან და ბაბუებთან.
მე ვარ სმენისარმქონე პირი და ჩემი სამეტყველო ენა ჩემი უფლებაა. არ მსურს ვინმემ ჩვენ დაუკითხავად შეცვალოს ის ენა, რომელიც მე მაძლევს საშუალებას, სამყაროში მყოფ ჩემ მსგავს ადამიანებთან ვისაუბრო და ამ მხრივ არ ვიყო გარიყული“, – ამბობს მანანა მხეიძე-შოეფერლე.
მისი თქმით, „ახალი ჟესტური ენის“ შექმნაზე ქართული ჟესტური ენის ლაბორატორიის ხელმძღვანელი, თამარ მახარობლიძე მუშაობს, „თუმცა არ ფლობს ჟესტურ ენას“.
მანანას თქმით, თამარ მახარობლიძეს ნაკლებად აქვს შეხება სმენისარმქონე თემთან, საჭიროა მეტი კომუნიკაცია და შშმ თემის ინტერესების გათვალისწინება.
„მან არ უნდა მისცეს საკუთარ თავს იმის უფლება, დაბეჭდოს ჟესტური ენის ლექსიკონი და ანბანი ყრუთა საზოგადოების გამოკითხვის გარეშე. მით უმეტეს მაშინ, როცა თამარ მახარობლიძე თავად არ ფლობს ჟესტურ ენას“, – ამბობს მანანა მხეიძე.
თამარ მახარობლიძე, ლინგვისტი, ენათმეცნიერი
სმენისარმქონე პირების პრეტენზიებთან დაკავშირებით „ბათუმელები“ თამარ მახარობლიძეს დაუკავშირდა, ის ენათმეცნიერი და ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორია.
მას ვკითხეთ, რატომ აპროტესტებენ სმენისარმქონე პირები მის მიერ გამოცემულ ლექსიკონს და თუ იქმნება რეალურად ახალი ქართული ჟესტური ენა, როგორც ეს სმენისარმქონე პირებს ჰგონიათ?
თამარ მახარობლიძე ამბობს, რომ არანაირი ახალი ქართული ჟესტური არ იქმნება. უბრალოდ, ამ ენის ლინგვისტური კვლევა მიმდინარეობს.
„ჩემი კვლევები საერთაშორისო სივრცეში საკმაოდ კარგად არის მიღებული, როგორც ქართველოლოგიის, ასევე ტიპოლოგიის სფეროშიც და ჟესტურშიც.
სამწუხაროდ, სმენისარმქონე პირებს არ აქვთ შესაბამისი განათლება, რომ შეაფასონ ის პროცესები სწორად, რაც ამ ენის განვითარების მიზნით მიმდინარეობს.
მოხარული ვიქნები, თუ ერთად ვეპატრონებით ამ ენას და თუ ქართული ჟესტური ენის სპეციალისტები იქნებიან ამ თემიდან.
მაგრამ იმისათვის, რომ ისინი გაიზარდონ ლინგვისტებად, სათანადო განათლება უნდა მიიღონ სკოლაშიც და შემდეგ ეტაპზეც, რასაც მე შევუწყობდი ხელს“, – ამბობს თამარ მახარობლიძე.
მისი თქმით, წარმოდგენა არ აქვს სმენისარმქონე პირების პრეტენზიებზე, რადგან ენათმეცნიერული შესწავლა არც ერთ შემთხვევაში არ გულისხმობს ენის შეცვლას. „ეს არის გამორიცხული და არ ვიცი, საიდან მოიტანეს. არ იცვლება ენა, მას ვსწავლობთ“, – ამბობს თამარ მახარობლიძე.
მას ასევე ვკითხეთ, თუ რამდენად კარგად ფლობს ის ქართულ ჟესტურ ენას.
„რადგან ამდენი წელია ვმუშაობ ჟესტურ ენაზე, გარკვეულ დონეზე ვიცი. მაგრამ როგორც ყველა სერიოზული მეცნიერი, მეც მხოლოდ ჩემს ცოდნას ვერ დავეყრდნობი და ყოველთვის ვმუშაობ ყრუთა თემის წევრებთან. ნებისმიერ საკითხზე.
მე ვარ ასევე ტიპოლოგი და მსოფლიოს ასამდე ენაზე შემიძლია ვიმუშაო, მიუხედავად იმისა, რომ არ მაქვს ამ ენების მშობლიური ენის დონის ფლობა და ეს არც არის საჭირო. ამ დროს მე ვეყრდნობი ჩემს წყაროებს. ამ ლექსიკონზე მუშაობის დროსაც ვეყრდნობოდი ყრუთა კავშირის თემის წევრებს.
ზმნის მორფოლოგია გავაკეთეთ, ახლა სახელთა მორფოლოგიას ვაკეთებთ, ათეულობით ნაშრომი მაქვს ამ ენასთან დაკავშირებით, პუბლიკაციები, წიგნებიც. წმინდა მეცნიერულ სამუშაოს ვეწევი. ეს მეცნიერული სამუშაო ენის აღწერას გულისხმობს. ენის შეცვლა ენათმეცნიერს არ შეუძლია. ეს შეუძლებელია“, – ამბობს თამარ მახარობლიძე.
მისი თქმით, ჟესტური ენის ლექსიკონზე მან ყრუთა კავშირის წარმომადგენლებთან ერთად იმუშავა და ის, რაც იმ ლექსიკონშია, მათზე დაყრდნობით არის გაკეთებული.
„აღიარებულია ერთ-ერთ საუკეთესო ლექსიკონად. უცხოეთის ბევრ ქვეყანაში იყო წარდგენილი, სხვადასხვა სამეცნიერო კონფერენციაზე.
ამ ლექსიკონზე მუშაობა რუსთაველის სამეცნიერო ფონდიდან დაფინანსდა, ძალიან მიზერული ფინანსები გვქონდა, ამიტომ ბევრ ადამიანს ვერ ავიყვანდი პროექტში. თუმცა ვისთან ერთადაც ვიმუშავე, ყველა პირი ცნობილია და წერია ლექსიკონში.
არსებობს რაღაც შიდა დაპირისპირება, ყრუთა კავშირის ადმინისტრაციასა და თემს შორის, თუმცა მე ამაში არ ვერევი. უბრალოდ, მინდა გაიგონ, რომ ჟესტური ენა კი არ იცვლება, არამედ ხდება ენის აღწერა და ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან სამეცნიერო კვლევების გარეშე არაფერს მნიშვნელობა არ ექნება.
მისი თქმით, ქართულ ჟესტურ ენას სრულყოფილად ბევრი თარჯიმანიც ვერ ფლობს, რაც ასევე პრობლემაა.
მას ვკითხეთ, რატომ განსხვავდება ლექსიკონში არსებული ჟესტები იმ ჟესტებისგან, რომლებსაც დღეს სმენისარმქონე პირები იყენებენ პრაქტიკაში?
„დღემდე ყრუები სარგებლობენ რუსული დაქტილებით. ეს იგივეა, რომ ქართული სიტყვები ვწეროთ რუსული ასოებით.
საჭიროა სწორად მივაწოდოთ და ავუხსნათ, რომ ეროვნული ღირსების საკითხია ქართული დაქტილის გამოყენება და არა რუსულის, რაც თავსმოხვეული იყო საბჭოთა რეჟიმის დროს.
ისეთი ერებიც კი, ვისაც საკუთარი ანბანი არ გააჩნიათ, ცდილობენ ნაციონალური დაქტილური ანბანის შექმნას და ჩვენ, ასეთი არაჩვეულებრივი ანბანის მქონე ერმა, რატომ უნდა ვისარგებლოთ რუსული დაქტილებით, ვიღაცის გაუგებარი ახირებების გამო?
მე მზად ვარ ნებისმიერი აკადემიური პოლემიკისთვის, თუკი ეს ხელს შეუწყობს ამ ანბანის დახვეწას“, – ამბობს თამარ მახარობლიძე.
სმენისარმქონე პირების თქმით, განსხვავებული ჟესტები მათ კომუნიკაციის პრობლემას უქმნის.
„მე თვითონ ვარ რუსულის გავლენის პრინციპული მოწინააღმდეგე და, სხვათა შორის, ქართული დაქტილი შევქმენი თავის დროზე, რომელიც ყველამ მოიწონა უცხოეთში. გამოქვეყნდა მაღალრეიტინგულ ჟურნალებშიც სტატიები, მაგრამ სკოლებში დღემდე არ არის ეს შეტანილი.
ქართული დაქტილი ეყრდნობა ქართულ ანბანს და გამოვიდა ძალიან კარგი. ქართულ ანბანს კი ჩემი დაცვა არ სჭირდება. სკოლებშიც კი, დღემდე რუსული დაქტილით ისწავლება ჟესტური ენა.
ეს არის რუსულის გავლენა და ამ გავლენის მოსაცილებლად ვმუშაობთ. ეს წინადადებაც წამოსულია თემიდან და მათთან ერთად ვმუშაობ.
ის პრეტენზიები, რომ ახალი ენა იქმნება, ასე არ არის. არ ვიცი, რას გულისხმობენ. ლექსიკონი არის 4 ათასი ერთეული სიტყვა და ენაში მილიონობით სიტყვაა, ყველა ხომ ვერ მოხვდებოდა აქ.
მე აღვწერდი ჟესტს, რომელიც უკვე არსებობს, რასაც ყრუთა კავშირი, თემის წევრები მიდასტურებდნენ. მაგრამ ეს არ არის ახალი ჟესტი, ეს არის თემში არსებული ჟესტები.
მე არ მომეცა ჯერჯერობით შესაძლებლობა, რომ შემესწავლა დიალექტური ფორმები, რადგან შესაძლოა თბილისში არის ერთი ჟესტი და ბათუმში იყოს განსხვავებული. ან სხვა რეგიონში იყოს განსხვავებული. მე მყავს ერთი დოქტორანტი და იცავს დისერტაციას ჟესტურ ენაზე გრამატიკაში, მაინც არ არის საკმარისი იმისთვის, რომ დიალექტური ფორმების შესწავლაზეც ვიმუშაოთ.
უცხოეთში, მაგალითად, ძალიან დიდი ჯგუფები მუშაობენ ამ ენებზე. მე ჯერჯერობით არ მომეცა საშუალება, რომ დიალექტიკურად შემესწავლა ქართული ჟესტური ენა“, – ამბობს თამარ მახარობლიძე.
მისი თქმით, მის მიერ გამოცემულ ლექსიკონში, რომელიც 2015 წელს გამოიცა, არსებული ჟესტები პასპორტიზებული არ არის. „ამ მეცნიერულ დეტალებზე თემის ყველა წევრს ვერ ვესაუბრები. თუმცა მე ღია ვარ ყველანაირი მსჯელობისთვის. თუ ყველა აკადემიურ პროცესს ხელი შეუშალეს, მაშინ ჩემს სტუდენტებსაც გაუქრებათ ამ თემაზე მუშაობის სურვილი.
თუ არ ვიმუშავეთ მეცნიერულად, არავინ არ აღიარებს ქართული ჟესტური ენის სტანდარტს. ამისთვის კი მეცნიერული კვლევებია საჭირო.
წესით, ჩვენს სამეცნიერო კვლევებს მასწავლებლები უნდა ეცნობოდნენ და ითვალისწინებდნენ. ეს ძალიან საპასუხისმგებლო საქმეა. ეს პასუხისმგებლობა ჩემი ვერ იქნება, რადგან მე ვარ მეცნიერ-მკვლევარი, ამ სიახლეების ინტეგრაცია სკოლაში კი, განათლების ექსპერტებმა უნდა გააკეთონ.
სკოლაში რას და როგორ ასწავლიან, ეს კიდევ ცალკე კვლევის თემაა. სამეცნიერო პროცესი მათი ენისთვის არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი. არასამეცნიერო ჩარევებმა კი შეიძლება პირიქით, დააზიანოს ენა“, – ამბობს მახარობლიძე.
სულხან კახაძე
ამ საკითხზე ვესაუბრეთ სულხან კახაძესაც, რომელიც სმენადაქვეითებულია და ასევე შშმ პირთა უფლებადამცველი. მისი თქმით, მთავარი პრობლემა ამ ყველაფერში არის ის, რომ მიმდინარე პროცესებში თემის წევრები არასდროს არ არიან სათანადოდ ჩართულნი და ყველა სიახლის მიღმა რჩებიან.
„როდესაც გეგმავდნენ ამ ლექსიკონის შექმნას, ეს წინასწარ უნდა გვცოდნოდა ჩვენც. რეგიონებისთვისაც უნდა მიეწოდებინათ ინფორმაცია. ერთიანი გადაწყვეტილებით უნდა ყოფილიყო ეს გაკეთებული. სამწუხაროდ, ასე არ მოხდა. როცა ლექსიკონი გამოიცა, მერე გავიგეთ, რომ ახალი ჟესტური ენა დაფუძნდა“, – ამბობს სულხან კახაძე.
ნახეთ ეს ლექსიკონი, რა არ მოგწონთ, რომელი ჟესტია მიუღებელი თქვენთვის კონკრეტულად? – ვკითხეთ მას. მისი თქმით, ლექსიკონი კი არ ამარტივებს ჟესტურ ენას, არამედ ართულებს.
„რუსული და ქართული ჟესტური ენები თითქმის იდენტურია. მათ კი უნდათ, რომ მხოლოდ ქართული იყოს, მაგრამ დღეს ჩვენი თემი ამ ენაზე ვსაუბრობთ, ამ ჟესტებს ვფლობთ და თუ ეს ჟესტები შეიცვლება, მაშინ გამოდის, რომ ჩვენ ახალ თაობასთან კომუნიკაცია გაგვირთულდება.
შესწორება შეიძლება, დამატებაც, მაგრამ ჟესტების მთლიანად შეცვლის წინააღმდეგი ვართ.
მე არ ვამბობ, რომ რუსული ჟესტები გვინდა, მაგრამ სიახლე უნდა შეთანხმებულიყო ჩვენთან და არც ასე ძირეულად ყოფილიყო შეცვლილი.
არც ჩვენ ვუშლით ხელს ენის განვითარებას, მაგრამ ბევრი სიტყვაა შეცვლილი და ეს პრობლემაა“, – გვეუბნება ის.
სმენისარმქონე პირები მაგალითისთვის გვაჩვენებენ ორ ფოტოს, სადაც ასო-ბგერა „ვ“ სხვადასხვა ჟესტითაა აღნიშნული. მათი თქმით, სწორედ ეს უქმნით მათ პრობლემას.
სულხანის აზრით, ქართულ ჟესტურ ენას უნდა დამატებოდა ის სიტყვები, რომელთა შესატყვისი ჟესტიც არ აქვთ ქართულად და რუსულს იყენებენ.
„ამ ყველაფერზე უნდა გვემსჯელა ერთად, მაგრამ ყრუთა კავშირში რამდენიმე კაცი იღებს გადაწყვეტილებას და დანარჩენი წევრები არანაირ პროცესებში არ ვმონაწილეობთ. ჩვენ ამას ვაპროტესტებთ“, – ამბობს სულხან კახაძე.
მისი თქმით, დღეს, სმენადაქვეითებული პირები საუბრობენ იმ ჟესტური ენით, რომელსაც პოსტსაბჭოთა სივრცეში იყენებდნენ და ახლაც ამ ენას ასწავლიან სპეციალურ სკოლებში.
„ერთი ჟესტიც კი არავინ იცის იმ ლექსიკონიდან, რომელიც მახარობლიძემ შეადგინა“, – ამბობს ის.
მაშინ მას ვკითხეთ, თუ თემიც იმავე ჟესტებით საუბრობს და სკოლაშიც იმავეს ასწავლიან, მახარობლიძის ლექსიკონმა რატომ გამოიწვია ეს მღელვარება, თან ამდენი ხნის დაგვიანებით?
სულხან კახაძე ამბობს, რომ თემის წევრების მღელვარების მიზეზი ის პროცესებია, რომლებიც მათ უკავშირდება და მათი მონაწილეობის გარეშე მიმდინარეობს.
„ჩვენ გვინდა, რომ განვითარდეს ქართული ჟესტური ენა და სწავლების დონეც გაიზარდოს, რადგან მოდის თაობა, რომლებიც ჩვენზე ცუდად ფლობენ ენას. არაფერი იციან. ხელს არავინ უწყობს.
არ გვაქვს წვდომა არანაირ სიახლეებზე, მე, პირადად, ოჯახში ვერ ვიღებ ინფორმაციას და სამსახური მეხმარება ამაში. თავად ვცდილობ განვითარებას, ჩემი ძალებით.
კავშირიც არ ზრუნავს ჩვენ ინფორმირებაზე. პრობლემა ის არის, რომ ჩვენ არ გვინდა ამ ცვლილებების პრაქტიკაში დამკვიდრება. გაგვიჭირდება ახალი ჟესტების მიღება და ამ აზრზე არიან თემის სხვა წევრებიც. მომხრე ვართ დამატებების შეტანის, მაგრამ არა ყველა ჟესტის შეცვლის“, – გვეუბნება ის.
მაია მეტონიძე
„ბათუმელებმა“ საქართველოს ყრუთა კავშირის ხელმძღვანელს, მაია მეტონიძეს ჰკითხა, რამდენად არიან სმენადაქვეითებული პირები ჩართული ქართული ჟესტური ენის განვითარების პროცესში და იზიარებს თუ არა ის მათ პრეტენზიებს, თუნდაც ლექსიკონთან დაკავშირებით.
მეტონიძე ამბობს, რომ ქართულ ჟესტურ ენაზე მუშაობა ჯერ კიდევ 2005 წლიდან დაიწყო, რადგან ჟესტური ენა საერთოდ აკრძალული იყო სასწავლო-საგანმანათლებლო პროცესში და ამან უკან დახია საზოგადოების წინსვლა.
დღეს უკვე ქართული ჟესტური ენის სტანდარტი დაწერილია, თუმცა განხილვაშია და ჯერ დამტკიცებული არ არის.
მისი თქმით, სტანდარტი ნიშნავს, თუ რა კონფიგურაციით და სტრუქტურით უნდა შევიდეს სასწავლო პროცესში ჟესტური ენა და როგორ განვითარდეს ის.
„მთავარი ამბავი ის არის, რომ არსებული ჟესტური ენა, რომლის საშუალებითაც საუბრობდნენ ყრუ პირები, არის რუსულის შესატყვისი. საქართველოში არ არსებობდა არც ერთი საგანმანათლებლო დაწესებულება ჟესტური ენის, საბჭოთა კავშირის დროს ეს ცენტრები იყო მოსკოვში და იქ ხდებოდა თარჯიმნების კვალიფიკაციის ამაღლება. შესაბამისად, საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში ყველგან ინერგებოდა რუსული ჟესტური ენა.
საერთაშორისო ყრუთა საზოგადოების პროგრესული ნაწილი შეთანხმდა, რომ ქვეყნებმა განავითარონ თავიანთი ნაციონალური ჟესტური ენა. აქედან გამომდინარე დაიწყო ეს პროცესი საქართველოშიც და ცხადია, ამ პროცესში მონაწილეობენ ლინგვისტები“, – ამბობს მეტონიძე.
მისი თქმით, ყრუთა თემი ყველა მიმდინარე ცვლილების შესახებ ინფორმირებულია, „თუმცა ვინც არ ინტერესდება სიახლეებით, ეს მათი პრობლემაა“, – ამბობს ის.
„ქართული ენა უნდა განვითარდეს, ძველი ქართულით ხომ აღარ ვსაუბრობთ დღეს არა? ასევე უნდა განვითარდეს ჟესტური ენაც. პროფესიულ სასწავლებლებში სპეციფიკური ჟესტები შეიქმნა და არ ყოფილა არც ერთი ჟესტი, რომელსაც არ ეთანხმებოდა ყრუთა თემი.
საბჭოთა ჟესტური ენისგან ნელ-ნელა უნდა გათავისუფლდეს ქართული ენა. როგორ შეიძლება მაგალითად, „ზუგდიდი“ რუსული დაქტილით იწერებოდეს და არა ქართულით?
ან „ხ“ ასო, რომელიც რუსულში არ არის, არ უნდა შევცვალოთ, არ დავაფუძნოთ ქართულზე? ამის წინააღმდეგობა არის პროგრესის წინააღმდეგობა.
თუ ეს არ განვავითარეთ, ვერ მიიღებენ სათანადო განათლებას სმენისარმქონე პირები, მაგალითად, უმაღლესში, რადგან უნდა მოხდეს ენის სტანდარტიზაცია“, – გვითხრა მან.
მაია მეტონიძეს ვკითხეთ, თუკი ამ სიახლეების შესახებ არ იქნება ყრუთა თემი ინფორმირებული და ვერ დაფუძნდება ქართული ჟესტური ენა თემში, მაშინ ვისთვის ვითარდება ეს ენა?
მისი თქმით, არსებობს აკადემიური ჟესტი და ეს ყველამ უნდა იცოდეს.
„უნდა დაეწიონ პროცესს, უნდა შეისწავლონ სიახლეები, ნახონ ჩვენი პრეზენტაციები, მაგრამ თუ არ უნდა ადამიანს, ვერ გაიგებს.
თარგმანები უნდა ასევე კვალიფიციური, უნდა იცოდნენ ყველა ჟესტი, რომლებიც მოძრაობს თემში და ამის ხელმისაწვდომობა არის, რადგან არსებობს ჟესტური ენის ბანკი, არის უამრავი რესურსი“, – ამბობს მაია მეტონიძე.
მისი თქმით, ამ პროცესში უდიდესი შრომაა ჩადებული და ეს ყველაფერი ქართული ჟესტური ენის განვითარებისკენ არის მიმართული.
