საქართველოში პოლიციის ნაწილობრივი რეფორმა ერთადერთხელ, 2003 წელს ჩატარდა – როცა ხელისუფლების შეცვლის შემდეგ სისტემიდან ძველი კადრების უმეტესობა დაითხოვეს. შეიქმნა ახალი სამსახურები და სისტემაში შესასვლელი კარი გაიხსნა ყველასთვის, ვისაც კი შესაბამისი უნარები და სურვილი ჰქონდა პოლიციაში ემუშავა.
ყოფილი მოსამართლე, იურისტი ირაკლი შავაძე „ბათუმელებთან“ ამბობს, რომ პოლიციის რეფორმა ვერცერთმა ხელისუფლებამ ვერ მიიყვანა ბოლომდე: პოლიცია ვერ გათავისუფლდა პოლიტიკური გავლენებისგან, ვერ გახდა ანგარიშვალდებული და სისტემა დღემდე არ არის გამჭვირვალე.
- რა ხდებოდა 2003 წლამდე პოლიციის სისტემაში
ირაკლი შავაძე, იურისტი:
„თუ ვისაუბრებთ პოლიციის შესახებ, რომელიც გვყავდა 2003 წლამდე… ეს იყო დრო, როცა პოლიციელებს თვეობით და წლობით ჰქონდათ ხელფასი ასაღები. ამასთან მათი ხელფასი იყო ძალიან დაბალი.
ფაქტობრივად, ქვეყანაში ოფიციალურად იყო დაკანონებული კორუფცია – პოლიციელს, რომელსაც ჰყავდა ოჯახი, ხელფასს თვეობით არ იღებდა: ან ვინმესთვის თანხა უნდა გამოეძალა, ან კრიმინალისთვის ხელი დაეფარებინა.
მე არ მინდა ისე გამოვიდეს, რომ ყველა პოლიციელი ასეთი იყო. უბრალოდ, სისტემა იყო ასე აწყობილი და ეს ყველამ იცოდა.
იცოდნენ პოლიტიკური თანამდებობის პირებმაც. როცა პოლიციელის მიმართ წლობით იყო სახელფასო დავალიანება, მისგან კანონის მორჩილება და კანონის უზენაესობის დაცვის მოლოდინი არავის უნდა ჰქონოდა.
ამავდროულად სამსახურებრივადაც ცუდი პირობები ჰქონდათ. არ ჰქონდათ სამუშაო პირობები, თანამედროვე ტექნოლოგიები, ავტოპარკი და ა.შ.
ჩვენ გვახსოვს პერიოდი, როდესაც პოლიციელები პოლიციის ფორმით ვერ გამოდიოდნენ ქუჩაში. ეშინოდათ ფორმით ქუჩაში გამოსვლა.
შემდეგ ხელისუფლებაში მოვიდა ნაციონალური მოძრაობა და განიზრახა განეხორციელებინა მასშტაბური რეფორმები. ახალი პოლიციის შენობები ააგეს, თანამედროვე ტექნოლოგიებით აღჭურვეს, გაუზარდეს პოლიციელებს ხელფასები. გადაამზადეს პოლიციელები და ახალგაზრდა კადრები მოიყვანეს, რომლებსაც არ ჰქონდათ შეხება კორუფციასთან.
ამ რეფორმამ გარკვეულწილად იმუშავა. ხელისუფლებამ იმ პერიოდში მიზნად დაისახა კრიმინალთან ბრძოლა, რადგან აბსოლუტურად ყველგან იყო ქურდული კანონებით ცხოვრება, გარჩევები…
არჩევდნენ ბიზნესმენების დავებს და არამხოლოდ ბიზნესმენების. გამიგია, რომ პარლამენტარებიც კი მიდიოდნენ ქურდებთან საქმეების გასარჩევად.
თუ გავიხსენებთ შევარდნაძის პერიოდს, „გაიშნიკი“, რომელიც ქუჩაში იდგა და ფულს იღებდა, იყო იმ პერიოდის სიმბოლო. არამხოლოდ „გაიშნიკი“, სხვა პოლიციელებიც იღებდნენ თანხებს. შესაძლოა გეგმებიც კი ჰქონდათ. მერე მათ თავიანთ ხელმძღვანელობასთან მიჰქონდათ ეს თანხები, იმ ხელმძღვანელებს მათზე ზემდგომებთან და ასე იყო სისტემა მოწყობილი.
სააკაშვილის დროს ეს აღარ იყო. ხელფასები გაიზარდა, სამუშაო პირობები შეუქმნეს, თუმცა მაინც განიცადა კრახი სააკაშვილის ხელისუფლების დროს ამ რეფორმებმა. „ნაციონალური მოძრაობის“ ხელისუფლებამ თავად აღიარა სისტემური მარცხი შინაგან საქმეთა სამინისტროში.
ეს კრახი გამოწვეული იყო უკანონო მიყურადებებით, ფარული გადაღებებით, მოსმენებით და ა.შ.
სააკაშვილის შემდგომ ხელისუფლებას, რომელიც მოვიდა „ქართული ოცნების“ სახით, საკმაოდ კარგი პირობები დახვდა – ინფრასტრუქტურა მოწყობილი, პოლიციელების ხელფასი გაზრდილი, შესაბამისი პირობები შექმნილი.
თუმცა დარჩა ნაკლოვანებები, რომელიც იყო მიხეილ სააკაშვილის ხელისუფლების დროს პოლიციაში.
[სააკაშვილის დროს] პოლიცია გამოყენებული იქნა ერთგვარ ინსტრუმენტად პოლიტიკური ოპონენტებისა და განსხვავებულად მოაზროვნე ადამიანების წინააღმდეგ.
პოლიციას დღეს, „ქართული ოცნების“ ხელისუფლების პირობებშიც იყენებენ.
პოლიციის გამოყენება პოლიტიკური ოპონენტების წინააღმდეგ ერთ-ერთი ინსტრუმენტია დღესაც, ისევე, როგორც მიხეილ სააკაშვილის დროს იყო.
რა არის ამის მიზეზი?
მიხეილ სააკაშვილის ხელისუფლების, ისევე როგორც დღევანდელი ხელისუფლების დამოკიდებულება, არა მხოლოდ პოლიციის, საჯარო სამსახურის და ზოგადად სახელმწიფო სამსახურების მიმართ გახლავთ შემდეგი: ესენი ფიქრობენ – ჩვენ რომ ვართ ხელისუფლებაში და შენ რომ მუშაობ პოლიციაში, პროკურატურაში, სასამართლოში, მერი ხარ თუ დეპუტატი ხარ, ქვეყანას კი არ უნდა ემსახურებოდე, არამედ უნდა მემსახურებოდე მე, ხელისუფლებას.
შესაბამისად, „ქართული ოცნების“ დაპირება სამართლიანობის აღდგენაზე, კანონის უზენაესობასა და ასე შემდგომ, იყო მხოლოდ ლოზუნგი. როცა ესენი ხელისუფლებაში მოვიდნენ, მათ აქცენტი გააკეთეს რაზე – არის კონკრეტული პოლიციელის მიმართ კომპრომატები? არის ის დისკრედიტირებული? თუ არის ე.ი. კარგია, უნდა დავაწინაუროთ. ეს თუ ემსახურებოდა იმ ხელისუფლებას, მოგვემსახურება ჩვენც. თანაც მასზე კომპრომატები გვაქვს.
დღევანდელი გადასახედიდან ხელისუფლება ცდილობს აარჩიოს ისეთი კადრები, ვის მიმართაც უფრო მეტი კომპრომატები აქვთ.
- 2003 წლის რეფორმა – რა გაკეთდა და რა არ გაკეთდა
ძალიან დიდი ნაბიჯები გადაიდგა მიხეილ სააკაშვილის დროს. ჩვენ გვახსოვს, რომ პატრულზე ლეგენდები დადიოდა.
მაგრამ რეფორმამ კრახი განიცადა მაშინ, როცა სააკაშვილის ხელისუფლება ცდილობდა ხელისუფლების შენარჩუნებას. ამის გამო დაიწყო პოლიციის, როგორც ინსტრუმენტის გამოყენება პოლიტიკური ოპონენტების, განსხვავებულად მოაზროვნე ადამიანების მიმართ.
ეს იყო აქციების დაშლა, პროვოკაციების მოწყობა, ადამიანების უკანონოდ დაჭერა. დაკავებულებზე პოლიციელების მიერ ცრუ ჩვენებების მიცემა.
უკანონო თვალთვალი, გადაღება – ეს ყველაფერი ადამიანების დაშანტაჟების გამო ხდებოდა.
ის, რა მიღწევებიც სააკაშვილის დროს იყო, ხომ დარჩა „ქართულ ოცნებას“, მაგრამ ახალმა ხელისუფლებამ ეს ვეღარ განავითარა.
ვერ განვითარებაში რა იგულისხმება – უნდა მომხდარიყო პოლიციის დეპოლიტიზება.
მაგრამ „ქართულ ოცნებასაც“ აწყობდა პოლიტიზებული პოლიცია, ოღონდ მათ მხარეზე მომუშავე.
სისტემის დეპოლიტიზირება არ შედიოდა მათ ინტერესში.
მე ვუშვებ, რომ დღესაც ხდება უკანონო თვალთვალი და მოსმენები, უბრალოდ, ახლა მასობრივად არ გვინახავს.
პოლიციელი, რომელიც პოლიციაში მიდის სამუშაოდ, განწყობილია, რომ დაიცვას კანონის უზენაესობა, ემსახუროს საკუთარ სამშობლოს.
მაგრამ იქ როცა მიდის, ხვდება სხვა რეალობა – ხელისუფალი, რომელიც უყურებს ამ პოლიციელს, არა როგორც სახელმწიფო მოხელეს და ქვეყნის სამსახურში მყოფს, არამედ როგორც თავის სამსახურში მყოფს.
მისი რეჟიმის შენარჩუნების სამსახურში მყოფს.
ეს ყველაფერი განპირობებულია იმით, რომ ქვეყანაში არ გვაქვს სამართლებრივი, დემოკრატიული მოწყობა. ანუ ინსტიტუციები ქვეყანას არ მართავენ.
თავად პოლიციელია დაუცველი. ხედავს რომ არის უკანონობა. ეს პოლიციელი რომ შეებრძოლოს უკანონობას, ქვეყანაში არ არის ინსტიტუტი, რომელიც კანონის დაცვისთვის მებრძოლ პოლიციელის ინტერესებს დაიცავს.
ამის მაგალითები გვაქვს.
ჩვენ ვცხოვრობთ ქვეყანაში, სადაც პრემიერ-მინისტრი წერს განცხადებას და ტოვებს თანამდებობას. ამის რამდენიმე შემთხვევა გვქონდა. ახლა წარმოიდგინეთ პოლიციელი, თუნდაც რაღაც ჩინის მქონე ადამიანი, რომელიც უკანონობას უპირისპირდება. გამოდის, რომ ის სისტემას უპირისპირდება.
მას ან გაუშვებენ სისტემიდან, შეიძლება დაიჭირონ კიდეც. ამიტომ ყველა პოლიციელი ფიქრობს იმაზე, რასაც არაპოლიციელები ვფიქრობთ, რომ ვცხოვრობდეთ ისეთ ქვეყანაში, სადაც კანონის უზენაესობა იქნება. პოლიციელი, რა თქმა უნდა ბედნიერი იქნება, თუ მას ისეთი საქმეების გაკეთება მოუწევს, რაც კანონიერია – თუ უკანონობის წინააღმდეგ იბრძოლებს და ქვეყნის კეთილდღეობისთვის. თუმცა პოლიციელი ამ ვითარებას ჩვენ ვერ შეგვიცვლის.
იმიტომ, რომ ქვეყანა გვაქვს ასე მოწყობილი.
ახალი ხელისუფლება რომ მოვა, თუ იქაც რეალურად არ გვექნება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი – რასაც ჰქვია სასამართლო, აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლებების მიერ ურთიერთკონტროლის მექანიზმი თუ არ იქნება, ვიქნებით იმავე სიტუაციაში: როგორიც იყო მიხეილ სააკაშვილის დროს პოლიცია, როგორიც არის დღეს და ასე იქნება ხვალაც. ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ ქვეყანას ავტორიტეტები და რაღაც ჯგუფები კი არ მართავდნენ, არამედ ინსტიტუციები.
პოლიციელი, როცა ეცოდინება, რომ ის უკანონობას ებრძვის, ხმასაც ამოიღებს და შეებრძოლება. დღეს, ამ ქვეყანაში, პოლიციელი კი არა პრემიერ-მინისტრი რომ იყოს, ისიც ვერ გაიტანს სიმართლეს, დაწერს განცხადებას და წავა.
- პოლიციის დეპოლიტიზაცია – აუცილებელი რეფორმა, რომელიც მომდევნო ხელისუფლებამ მაინც უნდა განახორციელოს
პოლიცია არის ის ორგანო, რომელიც არ შეიძლება იყოს პოლიტიზებული. დეპოლიტიზაცია გაზრდის მოქალაქეების ნდობასაც.
პოლიციის მიმართ, გარკვეულად მაინც არსებობს ნდობა – ადამიანებს როცა რაღაც უჭირთ, რეკავენ პოლიციაში და პოლიცია თავის საქმეს აკეთებს. თუმცა ჩავარდნები არის იქ, როცა ეს ეხება ხელისუფლებაში მყოფთა ინტერესებს – მაშინ იქ პოლიცია მოქმედებს კანონის დარღვევით და შესაბამისად მის მიმართ ნდობაც იკარგება.
ეს ხდება სწორედ იმიტომ, რომ ეს არ შედის მმართველი პარტიის ბოსების ინტერესში. რეფორმა აუცილებელია, რომ პოლიცია გათავისუფლდეს ამ წნეხისაგან, რასაც პოლიტიკური ფაქტორი და გავლენა ჰქვია. როცა გაუმჯობესდება პოლიციის მუშაობა, მოქალაქეების ნდობაც გაიზრდება მის მიმართ.
- დადებითი ცვლილებები
შევარდნაძის პერიოდში ძირითადად კაცები იყვნენ პოლიციაში. მაშინ ამბობდნენ, რომ აღიარებითი ჩვენების მისაღებად ცემა-ტყეპა და უფლებების დარღვევა, არაადამიანური მოპყრობის ხშირი ფაქტები ხდებოდა.
სააკაშვილის დროს ბევრი ქალი მოვიდა პოლიციაში. ინსპექტორის, ინსპექტორ გამომძიებლის თანამდებობაზე. ამან რაღაცნაირად გააკეთილშობილა სისტემაც. ბოლომდე ეს ნაკლოვანებები ვერ აღმოფხვრა, მაგრამ იქ, სადაც კაცებთან ერთად ქალებიც მუშაობდნენ, რაღაცა შეიცვალა. მე გარკვეულწილად ამასაც ვუკავშირებ, რომ ცემა-ტყეპა და მუქარა საგრძნობლად შემცირდა.
ქვეყანაში მხოლოდ პოლიციის ან მხოლოდ სასამართლოს რეფორმა ვერ განხორციელდება. სისტემურად უნდა შეიცვალოს მიდგომები – იმაზე უკეთესი კაცობრიობას არ მოუგონია, რასაც სამართლებრივი სახელმწიფო ჰქვია. ხელისუფლების სხვადასხვა შტოების ურთიერთკონტროლი.
ეს კონტროლი დღეს და გუშინ მოშლილი იყო ამ ქვეყანაში და არ არსებობდა. ანუ საპარლამენტო კონტროლის მექანიზმი არ არსებობს, სასამართლო კონტროლის მექანიზმი აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე არ მუშაობს. როცა ეს სამი ინსტიტუტი ამოქმედდება ინსტიტუციურად, იქნება დამოუკიდებელი, იქნება ურთიერთკონტროლი და ბალანსის სისტემა, ბუნებრივია არსებობს შანსი იმისა, რომ განახორციელო სასამართლო რეფორმა, პოლიციის რეფორმა, პროკურატურისა და ნებისმიერი რეფორმა.
სხვა შემთხვევაში ეს არის ფასადური, მოჩვენებითი რეფორმა.
ძალიან დიდი თანხა დაიხარჯა პოლიციის რეფორმაზე, აღჭურვაზე, სწავლებაზე, მათ შორის უცხოელი პარტნიორები გვეხმარებიან, მაგრამ ხელშესახები შედეგი ვერც პოლიციის რეფორმა, ვერც სასამართლო რეფორმამ და ვერც პროკურატურის რეფორმამ იმიტომ ვერ გამოიღო, რომ არ გვაქვს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი.
ერთი კონკრეტული ჯგუფი მართავს მთელ ხელისუფლებას.
ასეთ შემთხვევაში, რაც არ უნდა რეფორმები ატაროს ხელისუფლებამ, იქნება მხოლოდ ფასადური.
