განათლების მინისტრმა გიორგი ამილახვარმა განაცხადა, რომ აპირებს შეცვალოს ეროვნული სასწავლო გეგმის მიზნები და დანერგოს ახალი, ეროვნული შეფასების სისტემა. პრეზენტაციის დროს მინისტრმა თქვა – „ჩვენ არ გვინდა ახალი მოქალაქის შექმნა, გვინდა ადამიანი იყოს ქართველი, რომელიც დაეფუძნება ქართულ იდენტობას“.
რას ნიშნავს „ეროვნულ იდენტობაზე დაფუძნებული“ განათლების სისტემა და რატომ გააჩინა უამრავი კითხვის ნიშანი მინისტრის გამოსვლამ? – ამ თემაზე „ბათუმელები“ განათლების სპეციალისტს სიმონ ჯანაშიას ესაუბრა.
- ბატონო სიმონ, რა შთაბეჭდილება დაგრჩათ მინისტრ ამილახვრის პრეზენტაციაზე. თუ იყო გასაგებად ნათქვამი, რისი ცვლილება სურს სამინისტროს და რატომ?
ობიექტურად თუ ვიტყვით, ეროვნული სასწავლო მიზნები მართლა გასაახლებელია, რადგან დიდი წინსვლაა ტექნოლოგიებში და ქვეყნის პოლიტიკური განვითარების თვალსაზრისითაც სჭირდება ახალი ხედვა, რომელიც შემდგომი 20 წლის განმავლობაში წაიყვანს სისტემას.
სხვა საქმეა, როგორ წარადგინეს ეს – რა არგუმენტები და პრინციპები იყო მოყვანილი. ეს იყო კონსერვატორული ჯგუფების რიტორიკის გაგრძელება, მაგალითად, საოჯახო კონგრესზე გამოსვლის დროს რომ საუბრობენ ხოლმე ადამიანები, ასეთი ტერმინებით, რომ მთავარია ტრადიციის დაცვა, ოჯახის ღირებულებები და ასე შემდეგ.
როგორც ჩანს, უნდათ, რომ არჩევნებზე ასეთი რიტორიკით გაიმარჯვონ. ხალხი დაარწმუნონ, რომ 20 წლის წინ ცუდად იყო საქმე და ახლა, აი, ამ ტრადიციულ ღირებულებებს კიდევ უფრო გაამყარებენ.
მინისტრმა იცის, რომ არსებობდა დამოუკიდებელი ჯგუფი, მათ შორის სახელმწიფოსთან შეთანხმებით, რომელიც მუშაობდა ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებზე, განახლების დოკუმენტზე, მაგრამ იგნორირება გაუკეთა ამ ჯგუფს პრეზენტაციის დროს და მხოლოდ პარლამენტი ახსენა.
ამ დროს, მეორე ჯგუფი იყო მონაწილეობითი, ღია და საინტერესოა ამ ცვლილებების დროს გაითვალისწინებენ თუ არა რაიმეს იმ ჯგუფის მუშაობიდან.
ასევე, პრეზენტაციისას არ ჩანდა, რომ მონაწილეობის პროცესი უნდათ – რაღაც პარტიის ამოცანასავით დაისახეს. ჩემი აზრით, ეს შეცდომაა.
ზოგადი განათლების ეროვნულმა მიზნებმა დროს რომ გაუსწრო, ამაზე ისიც მეტყველებს, რომ „ქართული ოცნების“ მმართველობის პერიოდშიც მუშაობს და ის არ ყოფილა „ნაციონალური მოძრაობის“ მიზნები, არამედ ის იყო მართლა ეროვნული მიზნები. ამას უნდა ყურადღების მიქცევა, რომ ახალი მიზნებიც იყოს არა ერთი კონკრეტული პარტიის იდეა, არამედ საზოგადოებრივი შეთანხმების საფუძველზე იყოს მიღწეული.
2004 წელს ყველა სკოლა ჩაერთო ესგ-ს მიზნების განხილვაში, ჩართულნი იყვნენ საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, სამინისტროს ჰყავდა საკონსულტაციო საბჭო, რომელიც განიხილავდა და ფართო ჩართულობით მიმდინარეობდა ესგ-ს შემუშავება.
მგონია, რომ ამ გამოცდილების გაუთვალისწინებლობა შეცდომა იქნება და თუ ეს პარტიის მიზნები გახდა და არა საზოგადოების, მაშინ ნებისმიერი პარტია, რომელიც მოვა ხელისუფლებაში, ამასაც შეცვლის.
- რას ფიქრობთ მოსწავლეთა შეფასების იმ სისტემაზე, რაც მინისტრმა ახსენა. მართალია, ბოლომდე არ აუხსნია რას აპირებს, მაგრამ ახსენა გამოცდები.
ეროვნულ შეფასებას სახელმწიფო ატარებს ჯერ კიდევ 2002 წლიდან. ეს არის კვლევა, რომელიც აჩვენებს ეროვნულ დონეზე დასახული მიზნები რამდენად არის მიღწეული მოსწავლეების მიერ.
რთულია იმის თქმა, რაზე საუბრობს მინისტრი. თითქმის ხუთი წელია გამოცდების ცენტრი მუშაობს იმაზე, რომ არსებობდეს სკოლებისთვის დიაგნოსტიკური შეფასება, ოღონდ შეფასდეს ყველა მოსწავლე და არა შერჩევით, როგორც ეს ხდება საერთაშორისო შეფასებების დროს.
გამოცდების ცენტრის პროექტის იდეა იყო, რომ სკოლებს ჰქონოდათ საშუალება, თავად გაზომონ მოსწავლეთა კომპეტენცია, დააკვირდნენ განვითარების დინამიკას, რომ შეარჩიონ შემდგომი სტრატეგიები.
თუმცა, როგორც ვხდები, აქ კიდევ საუბარია გამოსაშვებ გამოცდებზეც და ეს სხვა კონტექსტს გულისხმობს, რადგან ახსენა მისაღები სისტემის ცვლილების ნაწილში: მგონია, რომ აქ საუბარი შეიძლება იყოს მისაღები გამოცდების შემცირებაზე ან გამოსაშვები გამოცდების დამატებაზე, როგორც ეს თავის დროზე იყო ჩაფიქრებული.
სანამ არ წარმოადგენენ პროექტს და არ ვნახავთ დაწერილს, ისე რთულია მინისტრის საუბრიდან დასკვნის გამოტანა.
- ადრე ხომ გვქონდა შიდა გამოცდები სკოლებში, რომელიც ბატიაშვილის დროს გაუქმდა. ახლა რატომ გაამართლებს ეს მოდელი, თუკი მსგავს რამეზეა საუბარი?
ბატიაშვილის დროს პრობლემა ის იყო, რომ მისაღები გამოცდებიც იყო და გამოსაშვებიც. მაგრამ 2011-ში შემოვიდა სისტემა, რომელიც 2012-იდან უნდა ამოქმედებულიყო და გულისხმობდა იმას, რომ მოსწავლე ჩააბარებდა ერთ მისაღებ და 8 გამოსაშვებ გამოცდას და აი, ამ გამოცდების კომბინაციით ჩაირიცხებოდა უნივერსიტეტში.
მგონია, რომ ისიც არ იყო სრულყოფილი, მაგრამ უკეთესი იყო იმაზე, ვიდრე დღეს გვაქვს, იმ თვალსაზრისით, რომ შეჯიბრი მხოლოდ ერთ გამოცდაზე ხდებოდა და დანარჩენი გამოცდები ამოწმებდა, რამდენად აქვს ღირსეული კომპეტენციები მოსწავლეს.
მაგრამ აქ პრობლემაა ის, რომ ეს გამოცდები შეიძლება გახდეს სკოლების კონტროლის მექანიზმი, რაც გამოიწვევს უკურეაქციას სკოლის ხელმძღვანელების მხრიდან.
- რა გულისხმობთ უკურეაქციაში?
მაგალითად, 2011-ში როცა დაიწყო გამოსაშვები გამოცდების ჩატარება სკოლებში, სკოლის დირექტორებსა და რესურსცენტრებსაც შეეშინდათ, რომ სახელმწიფო დასჯიდა უარყოფითი შედეგებისთვის. ამან გამოიწვია ის, რომ ბავშვების ნაწილი გარიცხეს სკოლებიდან ან ურჩიეს „მეგობრულად“, რომ გამოცდაზე არ გასულიყვნენ.
ყველაზე მეტად ვისაც სჭირდებოდა სწავლა, მან ყველაზე ნაკლები მხარდაჭერა მიიღო, რადგან ასეთი გამოცდები აჩვენებდა უარყოფით შედეგებს, რასაც მოჰყვებოდა დირექტორების კრიტიკა ან საერთოდ მოხსნა.
დირექტორებს არ აქვთ შესაძლებლობა, სწრაფად გააუმჯობესონ შედეგები და ყველაზე სწრაფი გზა ამ შემთხვევაში არის ის, რომ დაბალი აკადემიური მოსწრების მოსწავლეები მოიშორო თავიდან. და მაშინ არა მხოლოდ დირექტორები, რესურსცენტრებიც კი ჩაერთნენ ამ საქმეში.
თუ შევხედავთ სტატისტიკას, 2011-2012 წლებში ბევრად მეტი ბავშვი წავიდა პროფესიულ სასწავლებლებში, ვიდრე ეს სხვა წლებში ხდებოდა.
- და ეს რატომ შეიძლება იყოს ცუდი?
ეს მოთხოვნა საზოგადოების ნაწილში არის და მე მგონი მცდარი მოთხოვნაა, რომ რაც შეიძლება ნაკლები მოსწავლე დარჩეს მე-9 კლასის შემდგომ სკოლაში. მაგრამ თუ ჩვენ ამ სისტემაზე გადავალთ, ეს უკვე ნიშნავს უმაღლესისთვის მომზადებას.
ამ გამოსვლაში კარგი ის იყო, რომ ითქვა – პირდაპირ არ მოხდება გადასვლა და პილოტირება იქნებაო: 2-3 წლის განმავლობაში უნდა დაინერგოს და იმედია, მართლაც ასე მოხდება.
ჩემი აზრით, საქართველოში ერთდროულად უნდა დაინერგოს განსხვავებული მოდელები, ზოგ უნივერსიტეტს უნდა შეეძლოს ერთი მოდელით იხელმძღვანელოს, მეორეს სხვა მოდელით და ასე შემდეგ. სახელმწიფო ფინანსების განაწილების მოდელი კიდევ სხვა უნდა იყოს.
- თქვენ ემხრობით სკოლებში გამოცდების დანერგვას?
გამოცდაც არის და გამოცდაც. როცა ცენტრალიზებულია გამოცდები და მაღალი რისკის შემცველია, ეს გამოცდები ანაცვლებს ხოლმე ფართო მიზნებს, რაც უნდა ჰქონდეს სკოლას, იქნება ეს სოციალიზაციის, მოქალაქეების აღზრდის მიზნები, შემოქმედებითი, კრიტიკული აზროვნების მიზნები და ასე შემდეგ. ეს გამოცდები კი, სკოლისგან მხოლოდ იმ კომპეტენციებს ითხოვს, რაც გამოცდის ჩაბარებას სჭირდება. ასეთი გამოცდების დანერგვა მგონია შეცდომა.
თუ გადავხედავთ რა ხდებოდა გამოსაშვები გამოცდების არსებობის პერიოდში, იყო ის, რომ მშობლები ითხოვდნენ მასწავლებლებისგან თავი დაენებებინათ მრავალი საინტერესო აქტივობისთვის და მოემზადებინათ მოსწავლეები გამოცდებისთვის. მგონია, რომ ეს ძალიან აღარიბებს სკოლას და ავიწროებს ეროვნულ სასწავლო გეგმას.
თან იმაზე საუბარი, რომ სკოლებს მივცემთ ავტონომიას, მეორე მხრივ, იმის თქმა, რომ ყველა სკოლას ერთი და იმავე გამოცდის მოდელი ჰქონდეს, არის შეუსაბამობა. სინამდვილეში გამოცდები გახდება ამ ავტონომიის მთავარი შემზღუდველი მოვლენა.
- ეს გაზრდის სტრესს ბავშვებში და მოთხოვნას ნიშნებზე, არა?
თუ იქნება დამამთავრებელი გამოცდები, ის აუცილებლად უნდა იყოს ნაკლებად სტრესული, ბავშვებმა თავად უნდა აირჩიონ რა საგნებში სურთ გამოცდის ჩაბარება და ეს იქნება მინიმალური. გარდა ამისა, ბავშვებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, სხვა მექანიზმით დაადასტურონ თავიანთი მზადყოფნა უნივერსიტეტისთვის.
ჩვენ თუ სტანდარტიზებულ გამოცდას ვაყენებთ, მაშინ დაიჩაგრებიან ის ბავშვები, ვისაც ნაკლები წინაპირობები ჰქონდათ სწავლისთვის.
ორი რამეა – ერთი, რომ სოციალური პირობები უშლის ხელს ბავშვების მნიშვნელოვან ნაწილს, რადგან ათიათასობით ბავშვია დამამთავრებელ კლასში, ვინც სიღარიბის ზღვართან არის მიახლოებული და ეს მათ უშლით ხელს, სათანადოდ მოემზადონ გამოცდისთვის.
თუ ქულებსაც გაითვალისწინებენ უმაღლესში ჩაბარებისას, დარჩება იგივე პრობლემა, რაც გვაქვს დღეს – შედარებით უზრუნველყოფილი ბავშვები უკეთეს შედეგებს აჩვენებენ და იღებენ სახელმწიფო დაფინანსებას.
სოციალური პრობლემების მქონე ბავშვებს სახელმწიფო უნდა ეხმარებოდეს ამ პრობლემების აღმოფხვრაში და დახმარების ძირითადი სისტემა ამ შემთხვევაში არის კარგი სკოლები. ჩვენთან კი, სამწუხაროდ, ყველაზე ცუდი სკოლებია იქ, სადაც ღარიბი მოსახლეობა ცხოვრობს.
ძირითადი პოლიტიკის ინსტრუმენტი, რაც სამინისტრომ გამოაცხადა, არის ავტონომიის მიცემა ყველა სკოლისთვის და ესეც პრობლემა მგონია, რადგან შეუძლებელია მრავალფეროვანი პრობლემების მოგვარება ერთგვაროვანი მექანიზმით.
ეს დაახლოებით იგივეა, სხვადასხვა დაავადების მქონე ადამიანს ერთი და იგივე წამალი დაუნიშნო ყველაფერზე.
სკოლაში, სადაც დაბალი კომპეტენციების მასწავლებლები მუშაობენ, ავტონომია შესაძლოა საზიანოც კი იყოს. ასეთ შემთხვევაში ჯობია, რომ სამინისტრომ დანიშნოს პრობლემურ სკოლაში დირექტორი კონკრეტული პროექტით, კონკრეტული ამოცანით, რომ, მაგალითად, სამი ან ექვსი წლის განმავლობაში გააუმჯობესოს ამ სკოლის მუშაობა საგანმანათლებლო მიზნებისთვის.
კონცეფციის სახით არაფერი გვინახავს და გვიწევს მარჩიელობა, უკვე მიღებული დოკუმენტებიდან რა შეიცვალა. წინა ვერსია და ახალი ვერსია უნდა შეადარო, რომ მიხვდე, რა შეიცვალა და რატომ.
- განათლების ახალი ესგ-ეს პრეზენტაციას პრემიერ-მინისტრი ირაკლი ღარიბაშვილიც ესწრებოდა, რომელმაც თქვა, რომ წინა რეფორმა „ემსახურებოდა ახალი ექსპერიმენტების ჩატარებას ჩვენს ახალგაზრდებზე. ახალი ქართველის, ახალი ადამიანის გამოყვანა სურდათ მათ. რეალურად ეს იყო მცდელობა, რომ შეეცვალათ ჩვენი ეროვნული იდენტობა, ჩვენი დნმ, ჩვენი ქართველობა“. – როცა ასე საუბრობს პრემიერი და მინისტრი თავს უკრავს, შესაძლებელია მათ მართლა უნდოდეთ რაიმეს გაჯანსაღება სკოლებში?
ასეთი რიტორიკა დამახასიათებელია ავტორიტარული რეჟიმებისთვის, როდესაც დემონიზაციას ახდენენ იმ ხალხის, ვინც შეიძლება განსხვავებულ პოზიციაზე იდგეს. ცხადია, ეს არის პოლარიზაციის სასარგებლოდ გადადგმული ნაბიჯი და ეს საუბარი ხელს არ უწყობს იმას, რომ ხალხი ჩაერთოს განხილვის პროცესში.
მსგავსი განცხადებები შესაძლოა უარყოფითად აისახოს იმ ადამიანებზეც, რომლებიც ჩართულნი არიან რეფორმების პროცესში – მათგან ბევრი ადამიანი მუშაობდა წინა რეფორმების დოკუმენტზე და პრემიერი ამაზე საუბრობს, როგორც დანაშაულზე ერის წინააღმდეგ, ხომ?
მგონია, რომ თავისთავად ირაციონალურია ასე საუბარი და არადემოკრატიული, ცხადია.
- განათლების მინისტრიც ამბობს, „ჩვენ არ გვინდა ახალი მოქალაქის შექმნა. ჩვენ გვინდა ადამიანი იყოს ქართველი, რომელიც დაეფუძნება ქართულ იდენტობას, გაიზრდება პატრიოტულ საწყისებზე, გაიზრდება ოჯახის ფასეულობებზე“. რა სისტემას ქმნიან რეალურად ეს ადამიანები?
ამით სახელმწიფო ამბობს, რომ ჩვენ გვინდა მოქალაქეების ინდოქტრინაცია და ეს არის პრობლემა დემოკრატიულ საზოგადოებაში.
ნებისმიერი არჩევანი – რა შინაარსი ისწავლება სასწავლებლებში ან როგორ არის ორგანიზებული სკოლა, გარკვეულ წარმოდგენას ქმნის საზოგადოების შესახებ, მაგრამ სახელმწიფოს არანაირი უფლება არ აქვს ინდოქტრინაციის, არანაირი უფლება არ აქვს, წარმოადგინოს საკუთარი ფასეულობები, რომელსაც თავს მოახვევს საზოგადოებას.
ემოციურ დონეზე შეიძლება პოპულარული იყოს ასეთი განცხადებები, მაგრამ სინამდვილეში ეს არის საშიში განცხადებები, როდესაც სახელმწიფო, პოლიტიკოსი ამბობს, რომ მან იცის რა ღირებულებები უნდა ჰქონდეს ყველა მოსწავლეს. სინამდვილეში ეს არის საბჭოთა წარსული, როცა ახალი ადამიანის გამოყვანაზე საუბრობენ.
ეს არის იმ რიტორიკის გაგრძელება, რასაც თანამედროვე პოპულისტები ეწევიან მთელ მსოფლიოში. ესენი არიან: უნგრეთში ვიქტორ ორბანი, დონალდ ტრამპი აშშ-ში, პუტინი რუსეთში და ერდოღანი თურქეთში. ეტყობათ, ვისაც ჰბაძავენ.
ეს არის პოპულისტური, თითქოსდა პატრიოტიზმზე და კონსერვატორულ იდეოლოგიაზე დაფუძნებული რიტორიკა, რომელიც საზოგადოებას არწმუნებს, რომ ჩვენ იდენტობას კრიზისი აქვს, ვიღაცები გვებრძვიან უცხოეთიდან და ჩვენ უნდა ჩავიკეტოთ, ვიბრძოლოთ და გადავრჩეთ.
ეს რიტორიკა ამართლებს ძალიან მოკლევადიან პერსპექტივაში და ძალიან გულუბრყვილო გათვლაა იმ საზოგადოებაზე, რომელსაც უნდა წინსვლა, რომელსაც აინტერესებს, რომ გახდეს უფრო თავისუფალი და დემოკრატიული.
ხელისუფლება წინასაარჩევნოდ შეეცდება ასიამოვნოს მასწავლებელს, როგორც ამომრჩევლის ნაწილს და ცდილობს, რაც შეიძლება მეტი ფული გამოყოს არჩევნების წინ, მათი გული რომ მოიგოს.
თუმცა ხშირად რიტორიკა და პრაქტიკა არ ემთხვევა ერთმანეთს, ამიტომ არ ვიქნებოდი ასე შეშინებული.
