წინამდებარე ჯირკვლის, იმავე პროსტატის პათოლოგიები ხშირი მოვლენაა. „ბათუმის სამედიცინო ცენტრის“ უროლოგი, მედიცინის დოქტორი მზია დიდმანიძე პროსტატის გავრცელებულ პათოლოგიებსა და მათ სიმპტომებზე საუბრობს „ბათუმელებთან“.
ექიმის თქმით, პროსტატის ძირითადი პათოლოგიური ცვლილებები სიმპტომურად მოშარდვის აქტის დარღვევასთან ასოცირდება, თუმცა პროსტატის კიბოსთან მიმართებაში საქმე ცოტათი სხვაგვარადაა. ექიმი ამბობს, რომ პროსტატის კიბოს პრაქტიკულად არ აქვს სპეციფიკური კლინიკური სიმპტომები საწყის სტადიებში, როცა დაავადების მკურნალობა ყველაზე ეფექტურია. „სწორედ ამიტომ არის გადამწყვეტი სკრინინგის პროგრამაში ჩართვა და დროული კონსულტაცია უროლოგთან“ – ამბობს ექიმი.
- ქალბატონო მზია, რა არის პროსტატა?
პროსტატა ანუ მამაკაცის წინამდებარე ჯირკვალი არის ორგანო, რომელიც მიეკუთვნება მამაკაცის სასქესო სისტემას. მისი ძირითადი დანიშნულება არის პროსტატის წვენის გამომუშავება, რაც საჭიროა სპერმის გათხევადებისთვის. პროსტატა მდებარეობს შარდის ბუშტის ყელში, საშარდე მილის დასაწყის ნაწილში, ნორმაში მისი ზომებია დაახლოებით 25 კუბური სანტიმეტრი, მაგრამ ასაკთან ერთად მამაკაცებში პროსტატის ზომები იცვლება.
- რა პათოლოგიებია ამ ორგანოსთან დაკავშირებული?
არსებობს სხვადასხვა პათოლოგია, რაც უკავშირდება ამ ორგანოს. ეს არის ანთებითი პროცესები და ამას ვუწოდებთ პროსტატიტს, არის კეთილთვისებიანი გადიდება მისი, ანუ ჰიპერპლაზია – ე.წ. ადენომა და შესაძლებელია პროსტატაში ჩამოყალიბდეს ავთვისებიანი სიმსივნეც, ანუ პროსტატის კიბო.
- რა სიმპტომები მიგვანიშნებს პროსტატის პათოლოგიაზე?
ყველა პათოლოგიას აქვს მისთვის დამახასიათებელი სხვადასხვა კლინიკური გამოვლინება, თუმცა მოდით, ზოგადად ჩამოვაყალიბოთ ის სიმპტომატიკა, რაც პროსტატის დაავადებებს ახასიათებს.
როგორც მოგახსენეთ, პროსტატის ანატომიიდან გამომდინარე, ის მდებარეობს შარდის ბუშტის ყელში, ურეთრის დასაწყისში. ის ფაქტობრივად სასქესო სისტემის ორგანოა, მაგრამ უკავშირდება საშარდე გზებსაც. ამიტომ ის პათოლოგიური ცვლილებები, რომლებსაც განიცდის ეს ორგანო, პირველ რიგში, ასოცირდება მოშარდვის აქტის დარღვევასთან.
გარდა ამისა, შეიძლება იყოს ისეთი გამოვლინებები, როგორიცაა ტკივილი, სისხლდენა საშარდე გზებიდან, პროსტატის წვენში სისხლის მინარევის არსებობა, წვის შეგრძნება შარდვის დროს.
კლინიკური გამოვლინებები პირდაპირ კავშირშია პათოლოგიასთან, რაც ყალიბდება ამ ორგანოში.
ყველაზე ხშირად პროსტატის დაავადებებს ახასიათებთ მოშარდვის აქტის დარღვევა, მისი სხვადასხვა სახეები: ტკივილი, გახშირებული შარდვა, წყვეტილი შარდვა, დუნე ნაკადი, ღამის საათებში გახშირებული შარდვა, დაუკმაყოფილებლობის შეგრძნება მოშარდვის შემდეგ, ნარჩენი შარდის არსებობის შეგრძნება.
- რა იწვევს პროსტატის პათოლოგიებს და რა ხდება ამ დროს?
ანთებითი პროცესები პროსტატაში ანუ პროსტატიტი შეიძლება იყოს როგორც მწვავე, ისე ქრონიკული.
პროსტატიტი, როგორც წინამდებარე ჯირკვლის ანთება, უფრო ახალგაზრდა მამაკაცებში გვხვდება, განსაკუთრებით მწვავე ფორმით, ხოლო ქრონიკული ფორმა ყველა ასაკში გვხვდება და ეს შეიძლება დააფიქსიროს უროლოგმა კვლევების ჩატარების ფონზე.
მწვავე პროსტატიტის გამომწვევი შეიძლება გახდეს რაიმე ინფექციური აგენტი ან ანთება იყოს არაბაქტერიული. არსებობს ასეთი ფორმა პროსტატიტის – შეგუბებითი პროსტატიტი, პაციენტი ამ დროს სიმპტომურია, აქვს ტკივილი, გახშირებული შარდვა, წვის შეგრძნება შარდვის დროს, მაგრამ ყველა კვლევა აჩვენებს, რომ არანაირი ინფექცია შარდსასქესო სისტემაში არ არის.
თუ ბაქტერიული პროსტატიტია, ჩამოთვლილ სიმპტომებს ემატება გამონადენის არსებობა ურეთრიდან, რადგან პროსტატიდან ეს ინფექცია გადადის საშარდე მილზე. ასეთ დროს კვლევებით დგინდება კონკრეტული გამომწვევი მიზეზი და შესაბამისად, წინა პლანზე მოდის ანტიბაქტერიული თერაპია.
არაინფექციური პროსტატიტის დროს თერაპია მიმართულია იმაზე, რომ გაუმჯობესდეს სისხლის მიმოქცევა ამ ორგანოში, მნიშვნელოვანია ასევე ფიზიოთერაპიის როლი მკურნალობაში, ქცევითი რეჟიმი და სხვადასხვა მედიკამენტი, რომლებიც ამცირებენ ამ სიმპტომებს.
დღესდღეობით ქრონიკული პროსტატიტი უკვე მოიხსენიება, როგორც მცირე მენჯის სინდრომი. პაციენტმა შესაძლოა კონკრეტულად ვერც კი ჩამოაყალიბოს რა აწუხებს, იმდენად სხვადასხვანაირი გამოვლინება შეიძლება ჰქონდეს მას, მათ შორის: დაბუჟების შეგრძნება, შორისის მიდამოში წვის შეგრძნება, დისკომფორტი და სხვა.
ამ დროს ხშირად არის ჩივილი პოტენციის დარღვევაზე, ერექციულ დისფუნქციაზე, რაც მეორადად შეიძლება ჩამოყალიბდეს ქრონიკული პროსტატიტის დროს. შესაბამისად ამ დაავადებას ახლავს ფსიქოლოგიური სირთულეები; ფიქრი მუდმივად ამ თემაზე, განსაკუთრებით ახალგაზრდა მამაკაცებში.
ისეთი ცხოვრების წესი ან პროფესია, რომელიც მოიცავს ხანგრძლივად ჯდომას და უმოძრაობას, ქრონიკული პროსტატიტისთვის ერთ-ერთ რისკფაქტორს წარმოადგენს. საქმე ის არის, რომ ამ დროს პროსტატაში სისხლის მიმოქცევის დარღვევა ხდება, ანუ სისხლის გადანაწილება არ ხდება ნორმალურად.
პროსტატის კეთილთვისებიან ჰიპერპლაზია ცალსახად ასოცირდება ასაკთან; განსაკუთრებით მისი გამოვლინება იწყება მამაკაცის კლიმაქტერულ ასაკში და უკავშირდება ჰორმონალურ ცვლილებებს, რომელიც ამ დროისთვის მიმდინარეობს მამაკაცის ორგანიზმში. კერძოდ, ტესტოსტერონი გარდაიქმნება დიჰიდროტესტოსტერონად და ამ ნივთიერების ჭარბი რაოდენობით არსებობა სისხლში აპროვოცირებს პროსტატის ზრდას ზომებში.
პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია ცალსახად ასოცირდება ასაკთან; მისი გამოვლინება იწყება მამაკაცის კლიმაქტერიულ ასაკში და უკავშირდება ჰორმონალურ ცვლილებებს, რომელიც ამ დროისთვის მიმდინარეობს მამაკაცის ორგანიზმში. კერძოდ, ტესტოსტერონი გარდაიქმნება დიჰიდროტესტოსტერონად და ამ ნივთიერების ჭარბი რაოდენობით არსებობა სისხლში აპროვოცირებს პროსტატის ზრდას ზომებში.
პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია 60 წლის ასაკში თითქმის ყოველ მესამე მამაკაცს შეიძლება ჰქონდეს და ყოველი 6-იდან, ვისაც აქვს ეს დაავადება, დაახლოებით 2 შეიძლება გახდეს საოპერაციო. შესაბამისად, ამ მიმართულებით ხშირად მოგვმართავენ. თუ დროულად მოგვმართავენ, ვიწყებთ კონსერვატიული მკურნალობით და ხშირად წარმატებულია ასეთი მკურნალობა.
რაც შეეხება პროსტატის კიბოს – ეს დაავადებაც უფრო ხანდაზმულ მამაკაცებშია გამოვლენილი. რისკ-ფაქტორები პროსტატის კიბოსთვის არის როგორც გარე, ისე შინაგანი ფაქტორები:
პირველ რიგში ეს არის ასაკი, როგორც მოგახსენეთ. ასევე, ძალიან მნიშვნელოვანია გენეტიკური წინასწარგანწყობა – აქ საუბარია პირველი რიგის ნათესავებზე – ძმა, მამა, ბაბუა… თუ მათ ჰქონდათ ეს დაავადება, ამ შემთხვევაში უკვე 45 წლის ასაკიდან მამაკაცებმა უნდა დაიწყონ შესაბამისი კვლევები, იმიტომ, რომ ამ დაავადების ჩამოყალიბების რისკი მათთვის უფრო მაღალია.
მნიშვნელოვანია ასევე ალიმენტური, ანუ კვებითი ფაქტორი. განსაკუთრებით არასახარბიელოა რაციონში ცხოველური ცხიმები, ცხოველური წარმოშობის საკვები.
პროსტატის კიბო მამაკაცთა ონკოლოგიურ დაავადებებში პირველ ადგილზეა, ანუ ძალიან ხშირად გვხვდება. ზუსტად ეს განაპირობებს იმას, რომ არსებობს სკრინინგის პროგრამები, მათ შორის ჩვენს ქვეყანაშიც, რომელიც მოიაზრებს პროსტატის სპეციფიკური ანტიგენის გამოკვლევას – ეს არის სისხლის ანალიზი. გამოკვლევა 50-დან 70 წლამდე მამაკაცებისთვის არის უფასო. თუ პროსტატის სპეციფიკური ანტიგენი ნორმაზე მეტია, ამ შემთხვევაში უროლოგი იღებს გადაწყვეტილებას, დანიშნოს შემდეგი შესაბამისი კვლევები, რათა გამოირიცხოს, ან დადასტურდეს ეს დაავადება.
როცა საუბარია ონკოლოგიურ დაავადებებზე, რაც უფრო ადრეულ პერიოდში მოხდება მისი დიაგნოსტიკა, მით უფრო წარმატებულია მკურნალობის შედეგი. ამავე დროს, ეს დაავადება ვერაგია იმ თვალსაზრისით, რომ სპეციფიკური კლინიკური სიმპტომები საწყის სტადიებში პროსტატის კიბოს, პრაქტიკულად არ აქვს. სწორედ ამიტომ არის საჭირო სკრინინგის პროგრამაში ჩართვა და კონსულტაცია უროლოგთან, რათა გამოვავლინოთ ეს დაავადება მაშინ, როდესაც პაციენტი არ არის სიმპტომური.
სამწუხაროდ, როცა პროსტატის კიბოს გამო პაციენტი მოდის ექიმთან, იქ უკვე საკმაოდ შორს წასული ფორმებია ამ დაავადების, რაც უკავშირდება დაავადების გავრცელებას ორგანიზმში, მეტასტაზებს ძვლოვან სისტემაში და სხვადასხვა გართულებას.
სიმპტომატიკა დამოკიდებულია იმაზე, თუ სად არის კერა – თუ ეს არის მეტასტაზირებული კიბო ძვლებში, თავისთავად პრობლემა იქნება სახსარ მამოძრავებელ სისტემაში, ტკივილის გამო მოძრაობის შეზღუდვა ქვედა კიდურებში, ტკივილები ხერხემალში, მენჯის ძვლებში; თუ არის ანემია წამყვანი ამ მდგომარეობაში, ახასიათებს ზოგადი სისუსტე, უმადობა, გულისრევის შეგრძნება; ფილტვში თუა – სუნთქვასთან დაკავშირებული პრობლემები მოდის. ეს არის ზოგადი სიმპტომატიკა, რაც ახასიათებს გავრცობილ ონკოლოგიურ დაავადებას.
- დიაგნოსტიკა როგორია?
ამ დაავადებების დიაგნოსტიკა უკავშირდება როგორც ლაბორატორიულ, ისე ინსტრუმენტულ კვლევებს. პირველ რიგში, აუცილებელია ანამნეზი ანუ ჩივილები. მოწოდებულია სპეციალური შკალა, სადაც არის ჩამოწერილი სხვადასხვა სიმპტომები და ჩვენ თითოეულ მათგანს ვაფასებთ გარკვეული ქულებით. ქულათა ჯამი კი გვაჩვენებს, რომელი კლინიკური სტადიაა ამ დაავადების. ეს მარტივი შეკითხვებია, რომელზეც გვპასუხობს პაციენტი.
როდესაც უკვე გადავდივართ ობიექტურ კვლევაზე, უროლოგი პაციენტს სინჯავს რექტალურად, ანუ სწორი ნაწლავიდან. ამ დროს ფასდება პროსტატის ზედაპირი, მისი სიმკვრივე, სიმეტრიულობა და ა.შ.
შემდგომში უკვე ინიშნება ლაბორატორიული და ულტრაბგერითი კვლევა, რომელიც გვაძლევს ინფორმაციას როგორც პროსტატის ზომების შესახებ, ასევე – როგორია პროსტატის შეჭრის ხარისხი შარდის ბუშტში, ნარჩენი შარდის რაოდენობა, არის თუ არა კენჭები შარდის ბუშტში და ა.შ.
თუ გვაქვს ეჭვი ონკოდაავადებაზე, მაშინ ინიშნება კომპიუტერულ-ტომოგრაფიული, უფრო ხშირად კი მაგნიტო-რეზონანსული კვლევა იმისთვის, რომ უფრო მეტი ინფორმაცია მივიღოთ პროსტატის ქსოვილზე.
- რა რეკომენდაციები არსებობს პროსტატის ჯანმრთელობისთვის?
რა თქმა უნდა, აქაც ძალიან მნიშვნელოვანია ჯანსაღი ცხოვრების წესის შენარჩუნება, რომელიც მოიცავს როგორც ფიზიკურ აქტივობას, ისე ჯანსაღ კვებას – ნაკლებ ცხიმებს, განსაკუთრებით კი ცხოველურ ცხიმებს; მავნე ჩვევებზე უარის თქმას, სპორტით დაკავებას… ახალგაზრდა მამაკაცებისთვის, ვისაც აქვთ მსგავსი პრობლემები, განსაკუთრებით რეკომენდებულია ველოსიპედი.
კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია ასაკთან ერთად ყალიბდება და ამ შემთხვევაში ცხოვრების წესის შეცვლა დიდ შედეგებს არ გვაძლევს, თუმცა მოშარდვასთან დაკავშირებით გაჩენილი პირველი დისკომფორტისთანავე დროული მიმართვა უროლოგთან, შესაბამისი კვლევების ჩატარება და მკურნალობის დაწყება ნამდვილად არის გამოსავალი გართულებების თავიდან ასაცილებლად.
- რას მოიცავს მკურნალობა?
პროსტატის ჰიპერპლაზიის მკურნალობა მოიცავს როგორც ფიტოპრეპარატებს, ასევე კლასიკურ მედიკამენტებს, მაგრამ ექიმმა უნდა გადაწყვიტოს რა ეტაპზე რა მკურნალობა უნდა დაინიშნოს. დროული მომართვიანობის შემთხვევაში გართულებები არ ვითარდება და არც აგრესიული ჩარევა ხდება საჭირო.
პროსტატის ჰიპერპლაზია არის პროსტატის გადიდება ზომებში. კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზიის დროს, თუ კი პაციენტს აქვს ნარჩენი შარდი ან ისეთ გართულებები, როგორიცაა შარდის ბუშტის კენჭები, საშარდე გზების მუდმივი მორეციდივე ინფექცია, სისხლდენა საშარდე გზებიდან, შარდის შეკავების ეპიზოდები – ამ შემთხვევაში უნდა დაიგეგმოს ოპერაციული ჩარევა.
ოპერაცია ტარდება როგორც ენდოსკოპიური, ისე ღია წესით, ეს დამოკიდებულია პროსტატის ზომებზე. ოპერაციის მიზანია შარდის ბუშტის ყელი გათავისუფლდეს ჰიპერპლაზირებული კვანძებისგან და თავისუფლად დაიცალოს შარდის ბუშტი, ანუ აღდგეს ნორმალური მოშარდვის აქტი.
პროსტატის კიბოზე მინდა აღვნიშნო, რომ ეს დიაგნოზი არ არის განაჩენი. არსებობს სხვადასხვა მეთოდი მისი მკურნალობის. მაგალითად, რადიკალური პროსტატექტომია, რომელიც არის ოპერაციული ჩარევა და ის ძალიან წარმატებულად სრულდება დღეს საქართველოში. ამ დროს ლაპარასკოპიული მიდგომით კეთდება სრული ამოკვეთა პროსტატის. ამ ოპერაციის ჩატარება სასურველია მანამ, სანამ პროსტატის სიმსივნე დაშორდება მის კაფსულს, ანუ ეს არის პირველი-მეორე სტადია. თუ არის უფრო შორს წასული სტადიები, აქ უკვე დამატებით საჭირო ხდება ჰორმონოთერაპია, რადიოთერაპია, თუ მეტასტაზირებული სიმსივნეა – ქიმიოთერაპია და სხვა დამხმარე მეთოდები, რაც ნიშნავს კომბინირებულ თერაპიას.
