რატომ გვჭირდება ვიტამინი B12 და გვემუქრება თუ არა მისი დეფიციტი – ინტერვიუ ენდოკრინოლოგთან

ვიტამინი B12 აუცილებელი საკვები ნივთიერებაა, რომელსაც ჩვენი ორგანიზმი ვერ გამოიმუშავებს, ამიტომ ის გარე წყაროებიდან უნდა მივიღოთ. საკვებიდან მისი ძირითადი წყარო ცხოველური წარმოშობის პროდუქტებია, ამიტომ ვეგანური კვებით, შესაძლოა, რთული იყოს სათანადო რაოდენობის B12-ის მიღება. ვიტამინი B12-ის დეფიციტი შესაძლოა ბევრი სხვა მიზეზითაც განვითარდეს, მათ შორის, იმ ადამიანებთანაც, რომლებიც ცხოველური წარმოშობის პროდუქტებს მოიხმარენ. „ბათუმელები“ ამ მიზეზებზე „ბაუ საერთაშორისო ჰოსპიტლის“ ენდოკრინოლოგს, თეონა გოგიტიძეს ესაუბრა.

• ქალბატონო თეონა, რისთვის არის საჭირო ვიტამინი B12 კობალამინი?

ვიტამინი B12 აუცილებელია სისხლის წითელი უჯრედების – ერითროციტების ნორმალური მომწიფებისა და ჰემოგლობინის ნორმალური დონის შენარჩუნებისთვის ჩვენს სისხლში. ჰემოგლობინი აუცილებელია, რომ სისხლი ჟანგბადით გამდიდრდეს და ჟანგბადი მიეწოდოს პერიფერიულ ქსოვილებსა და უჯრედებს. ეს არის მისი ძირითადი ფუნქცია.

ასევე,  ვიტამინი B12 საჭიროა ნერვული სისტემის ნორმალური ფუნქციონირებისთვის.

• რა არის მისი წყარო? 

ორგანიზმი B12-ს არ გამოიმუშავებს, მისი ძირითადი წყარო არის საკვები. შეწოვა ხდება კუჭ-ნაწლავის სისტემაში კასლის ფაქტორის დახმარებით [კუჭის უჯრედების მიერ გამომუშავებული გლიკოპროტეინი, რომლის საშუალებითაც ხდება საკვებთან ერთად მიღებული ვიტამინ B12-ის აქტიურ ფორმაში გადაყვანა შემდგომ მისი წვრილ ნაწლავში შეთვისებისთვის].

საკვები, რომელიც შეიცავს  ვიტამინს B12-ს, ძირითადად ცხოველური წარმოშობისაა. ეს არის: ხორცი [ცხვრის, საქონლის], თევზეული, სარდინი, ხამანწკები, თინუსი… ასევე, არის რძის პროდუქტებსა და კვერცხში.

მისი ვეგანური წყაროა B12-ით გამდიდრებული [ფორტიფიცირებული] საკვები. მათ შორის ზოგიერთი მცენარეული რძე,  სოიას ზოგიერთი პროდუქტი და სეზამის მარცვლეული.

ზოგიერთი კვლევის თანახმად, B12-ის არაცხოველური წარმოშობის წყარო შეიძლება იყოს გამომშრალი წყალმცენარე ნორი. დაახლოებით 4 გ. გამხმარი ნორის მოხმარება უზრუნველყოფს რეკომენდებულ დღიურ დოზას, 2,4 მკგ/დღეში.

• რა მიზეზებმა შეიძლება გამოიწვიოს B12-ის  დეფიციტი?

ვეგანური და ვეგეტარიანული კვების დროს შეიძლება განვითარდეს B12-ის დეფიციტი, რადგან ამ დროს არ მოიხმარენ ცხოველურ პროდუქტებს. თუმცა შესაძლოა ადამიანი მიირთმევდეს ცხოველურ პროდუქტებს და მაინც განვითარდეს ვიტამინ B12-ის  დეფიციტი – შეწოვის პრობლემების გამო.

ჩვენ უკვე ვახსენეთ კუჭის არეში არსებული კასლის ფაქტორი, რომელიც კუჭ-ნაწლავის სისტემაში საკვების გადამუშავების რეაქციაში შედის  ვიტამინ B12-თან და აუცილებელია მისი შეწოვისთვის, მაგრამ შესაძლოა რაიმე ქრონიკული ან/და გენეტიკური დაავადებების გამო ეს ვერ ხერხდებოდეს.

შეწოვის პრობლემები შეიძლება განვითარდეს, მაგალითად, ავტოიმუნური დაავადებების დროს; ასეთია, მაგალითად, პერნიციოზული ანემია, როდესაც არ ხდება ნორმალური შეწოვა კასლის ფაქტორის გამოუმუშაველობის გამო; მალაბსორბციის სინდრომი – კუჭ-ნაწლავის ქრონიკული დაავადება, რომლის დროსაც არ ხდება არა მხოლოდ B12-ის, არამედ სხვა საკვები ნივთიერებების შეწოვა.

მიზეზი შეიძლება იყოს სხვადასხვა მედიკამენტი, რომელთა ხანგრძლივმა მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს  ვიტამინ B12-ის დეფიციტი, მაგალითად, შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულ პაციენტებში არის პირველი რიგის მედიკამენტი მედფორმინი, რომლის ხანგრძლივი მიღების გვერდითი ეფექტია B12-ის დეფიციტი; არის პროტონული ტუმბოს ინჰიბიტორები – მედიკამენტები, რომლებიც მჟავიანობას აქვეითებენ. ეს ხშირ შემთხვევაში ომეპრაზოლის ჯგუფის მედიკამენტებია, რომელთაც პაციენტები თვითნებურად, ხანგძლივად იღებენ იმის გამო, რომ აქვთ გულძმარვა.

ასევე, რისკჯგუფში არიან ის პაციენტები, რომელთაც აწუხებთ სიმსუქნე და ვისაც აქვს ჩატარებული ბარიატრიული (კუჭის) ოპერაცია. საქმე ის არის, რომ ბარიატრიული ოპერაციის დროს იკვეთება კუჭის ის ნაწილი, რომლის უჯრედებშიც გამომუშავდება კასლის ფაქტორი, ამიტომ ასეთი პაციენტები უნდა იყვნენ  ვიტამინ B12-ის (ასევე D ვიტამინის) შენაცვლებით თერაპიაზე.

• გამოხატული სიმპტომატიკა აქვს B12-ის დეფიციტს?

B12-ის დეფიციტი ხშირ შემთხვევაში იწვევს სისხლში ჰემოგლობინის დაქვეითებას – ანემიას, ანუ სისხლნაკლებობას – ამას მეგალობლასტური ანემია ეწოდება. ანემიისა და ჰემოგლობინის ნაკლებობის დროს რა სიმპტომატიკაც არის დამახასიათებელი, ყველაფერი იქნება გამოხატული B12-ის დეფიციტის დროს.

ეს სიმპტომებია: საერთო სისუსტე, დაღლილობა, ფერმკრთალი კანი, ხელისა და ფეხის თითების დაბუჟება, გულის რითმის აჩქარება.

ბუნებრივია, ეს სიმპტომატიკა დამოკიდებულია, რა ხარისხის დეფიციტი გვაქვს B12-ის და რა ხარისხის ანემია.

გარდა ამისა, B12 ვიტამინი მოქმედებს ნერვული სისტემის მოქმედებაზე, ძირითადად იწვევს დემენციას, მეხსიერების დაქვეითებას, თავბრუსხვევას, დეპრესიულ განწყობას. 

შეიძლება გარკვეულწილად იმოქმედოს რეპროდუქციულ სისტემაზე, თუმცა ეს არ არის გამოხატული მენსტრუაციული ციკლის დარღვევით.

MayoClinic-ი წერს, რომ: ნიშნები და სიმპტომები თავდაპირველად შეიძლება იყოს მსუბუქი, მაგრამ ძლიერდება დეფიციტის გამწვავებასთან ერთად. ეს ნიშნები შეიძლება მოიცავდეს: დაღლილობას; ჰაერის უკმარისობას; თავბრუსხვევას; ფერმკრთალ ან მოყვითალო კანს; არარეგულარულ გულისცემას; წონის კლებას; დაბუჟებას ან ჩხვლეტას ხელებსა და ტერფებში; კუნთების სისუსტეს; ხასიათის ცვლილებებს; დაბნეულობას ან ცუდ მეხსიერებას.

• რას იწვევს B12-ის დეფიციტი?

პირველ რიგში მისი გართულებაა ანემია, იმიტომ, რომ B12 ვიტამინის დეფიციტი იწვევს სისხლნაკლებობას, რაც იწვევს ქსოვილების არასაკმარის გაჯერებას ჟანგბადით ანუ ქსოვილების ჰიპოქსიას. რადგან ნერვული სისტემა უფრო მგრძნობიარეა ჰიპოქსიის მიმართ, ნერვული სისტემის მხრივ უფრო ვლინდება ეს ცვლილებები. ბუნებრივია, ხანგრძლივმა სისხლნაკლებობამ, თუ დროულად არ მოხდა მკურნალობა და შევსება B12-ის დეფიციტის, შეიძლება გამოიწვიოს სხვა სახის ცვლილებებიც, მათ შორის ქსოვილის სიკვდილიც კი – მაგალითად, ნეკროზი, იშემია. 

მაგრამ დღეს ასეთი შორსწასული და მძიმე გართულებები ვიტამინ B12-ით  გამოწვეული ანემიით თითქმის აღარ გვხვდება პრევენციული ღონისძიებების შედეგად. თერაპევტები და ენდოკრინოლოგები ხშირად რთავენ ლაბორატორიულ ანალიზებში ამ კვლევას, პაციენტების ჩივილებისა და კვებითი პრეფერენციების გათვალისწინებით.

MayoClinic-ი წერს, რომ B12 დეფიციტური ანემიას შეიძლება მოჰყვეს გართულებები ორსულობის დროს – განვითარებად ნაყოფს, რომელიც ვერ იღებს საკმარისი რაოდენობით ფოლიუმის მჟავას დედისგან, შეიძლება განუვითარეს თავის ტვინისა დაზურგის ტვინის დეფექტები. რაც შეეხება ნერვული სისტემის დარღვევებს – არანამკურნალევმა B-12 ვიტამინის დეფიციტმა შეიძლება გამოიწვიოს ისეთი ნევროლოგიური პრობლემები, როგორიცაა: მუდმივი ჩხვლეტის შეგრძნება ხელებსა და ფეხებში ან წონასწორობის პრობლემები. 

• როგორ ხდება ვიტამინ B12-ის შევსება?

ვინც ცხოველურ პროდუქტებს არ მიირთმევს, მათთან უნდა ჩაირთოს B12 ვიტამინის შენაცვლებითი თერაპია. ეს არ ნიშნავს, რომ მთელი ცხოვრება უნდა მიიღოს პაციენტმა ეს ვიტამინი.

პირველ რიგში, უნდა  შეფასდეს, არის თუ არა დეფიციტი. შემდგომ იმის მიხედვით, თუ რა სახის და რა ხარისხის დეფიციტი გვაქვს, უნდა დაინიშნოს შესაბამისი დოზის ვიტამინი გარკვეული დროით. შედეგ ხდება შემოწმება და პრევენციისთვის. ექიმის გადაწყვეტილებით, ვიტამინი ინიშნება თვეში ერთხელ ან ორჯერ მისაღებად. 

ჯანდაცვის სამინისტროს პროტოკოლის მიხედვით: B12 დეფიციტური ანემია [და არა B12 ვიტამინის დეფიციტი] ხშირად გამოწვეულია შეწოვის პროცესების დარღვევით, რის გამოც სამკურნალოდ უფრო მეტად გამოიყენება საინექციო ვიტამინ B12-ის 2 ფორმა. B12 დეფიციტური ანემიის მკურნალობა სწრაფად იძლევა კარგ შედეგს. როგორც წესი, თერაპიას არ ახლავს გართულებები. მკურნალობის დაწყება შეიძლება მხოლოდ მიელოგრამის საფუძველზე დიაგნოზის ვერიფიცირების შემდეგ, ვინაიდან ვიტამინ B12–ის ერთმა ინექციამაც კი მეგალობლასტური სისხლწარმოქმნა შეიძლება შეცვალოს ნორმობლასტურით და ძვლის ტვინის პუნქცია გახადოს არაინფორმატიული.