ნაწლავური ჭიები მსოფლიოში ყველაზე გავრცელებულ ინფექციებს შორისაა, გლობალურად ჰელმინთოზით 12-მდე მილიონი ადამიანი ავადდება ყოველწლიურად, მათი უმრავლესობა ბავშვია.
„საზღვაო ჰოსპიტლის“ ექიმი ეპიდემიოლოგ-პარაზიტოლოგი ია დავითაძე ამბობს, რომ ჭიებით ბავშვების ავადობის მიზეზი არასრულად ჩამოყალიბებული კუჭ-ნაწლავის სისტემაა, რის გამოც, ზრდასრულებისგან განსხვავებით, ბავშვის კუჭში, პარაზიტული ჭიის კვერცხის გაუვნებელყოფა ვერ ხერხდება. სხვადასხვა გართულების პარალელურად, ნაწლავური ჭიები ბავშვებში გონებრივი და ფიზიკური შეფერხების სერიოზულ მიზეზად მიიჩნევა.
- ქალბატონო ია, რა არის ჰელმინთოზი?
ჰელმინთოზი ჰქვია ნაწლავური ჭიებით დაავადებას, ეს იმ დაავადებათა ჯგუფია, რომლის გამომწვევია პარაზიტული ჭიები – ჰელმინთები. პარაზიტიზმი ორგანიზმის თანაცხოვრების ისეთ ფორმაა, როცა ერთ ორგანიზმი, ანუ პარაზიტი გამოიყენებს მეორე ორგანიზმს, ანუ მასპინძელს და იკვებება მასპინძლის საკვები ნივთიერებებით, ართმევს ცილებს, ცხიმებს, სიცოცხლისთვის აუცილებელ ნივთიერებებს.
- რომელია ნაწლავური ჭიების ყველაზე გავრცელებული სახეობები?
საქართველოში გავრცელებულია 25 სახეობის პარაზიტული ჭია, აქედან 20 ადგილობრივია და ხუთი შემოტანილია. ძირითადად, ჩვენთან ადამიანებში გვხვდება შვიდი სახეობის ჭია და მათგან ყველაზე გავრცელებულია სამი სახეობა – ასკარიდა, ენტერობიუსი და ტრიქოცეფალოზი. თუმცა ამ ბოლო დროს გამოჩნდა სხვა ჭიებიც, მაგალითად, არ იყო ადრე ტოქსოკარა, რომელიც შინაური ცხოველების მომრავლებას უკავშირდება, ძალიან ბევრ ოჯახს ჰყავს კატები, ძაღლები. ტოქსოკარა, ძირითადად, ამ ცხოველებიდან გადაედებათ ხოლმე ბავშვებს.
ეს ჭიები სხვადასხვა ზომისაა. მაგალითად, ასკარიდას მდედრი შეიძლება 25-დან 40 სანტიმეტრამდე ზომისა იყოს, მამრი უფრო მცირე ზომისაა. ენტერობიუსი შედარებით უფრო მცირე ზომისა ჭიაა – იგი 1 სანტიმეტრამდე იზრდება.
- რატომ არის ჭიები უფრო გავრცელებული ბავშვებში?
იმიტომ, რომ როცა ორგანიზმში ხდება პარაზიტული ჭიის კვერცხი, იგი კუჭში მჟავე გარემოში ხვდება და ხდება მისი გაუვნებელყოფა, მაგრამ ბავშვის ორგანიზმში არ არის კუჭ-ნაწლავის სისტემა ისე ჩამოყალიბებული, რომ ეს სრულად მოხდეს, ამიტომაც პარაზიტები ნაწლავებში მრავლდებიან და იწვევენ სხვადასხვა სახის პათოლოგიას.
- რა შეიძლება იყოს ჭიით დასნებოვნების წყარო?
წყარო არის გარემოში მოხვედრილი პარაზიტის კვერცხი. ადამიანი ინვაზირდება/დასნებოვნდება საყოფაცხოვრებო კონტაქტური გზით, მაგალითად დაუბანელი ხელის საშუალებით, საკვებით, კერძოდ: გაურეცხავი ბოსტნეულით, მწვანილით, ასევე ხორცითა და ხორცპროდუქტებით, რომლებიც არ არის სათანადოდ დამუშავებული.
ჭიის ლავრა ორგანიზმში მოხვედრის შემდეგ თუ მოხვდა საჭმლის მომნელებელ სისტემაში, კუჭის წვენის ზემოქმედების შედეგად იშლება, ხოლო ნაწლავში თუ მოხვდა, ხდება მათ გააქტიურება.
- რა სიმპტომები ახასიათებს ნაწლავურ ჭიებს [ჰელმინთოზს]?
ადამიანის ინფიცირებისას პარაზიტები იწვევენ ინტოქსიკაციას, ანუ მათი ცხოველმოქმედების შედეგად ხდება მოწამვლა.
როგორ გამოიხატება ეს:
ადამიანს შეიძლება ჰქონდეს ალერგიული რეაქცია, გამონაყარი კანზე, აღენიშნებოდეს ადვილად დაღლა, დაფიქსირდეს მადის ზრდა ან დაქვეითება, ახასიათებს თავის მუდმივი ტკივილი, მუცლის ტკივილი, ფაღარათი, ყაბზობა, გულისრევა, ქვეითდება იმუნიტეტი, შესაძლოა განვითარდეს დისბაქტერიოზი.
ბავშვებთან, შესაძლოა, გამოიწვიოს შეფერხება გონებრივ და ფიზიკურ განვითარებაში.
გარდა ამისა, არის სხვა ნიშნებიც. მაგალითად, ენტერობიოზის შემთხვევაში პაციენტს აღენიშნება ძლიერი ქავილი [ანუსის მიდამოში]; ის წვრილ ნაწლავებში ბინადრობს, მაგრამ ღამით ახასიათებს გამოსვლა და კვერცხების დადება სწორი ნაწლავის ირგვლივ, რაც იწვევს ძალიან შემაწუხებელ ქავილს. გოგონებში, შეიძლება სასქესო ორგანოებშიც გადავიდეს და იქ გამოიწვიოს ქავილი. ქავილი განსაკუთრებით დამახასიათებელია ღამის საათებში.
არის კიდევ ასეთი დაავადება – ფასციოლოზი, ღვიძლის პარაზიტი იწვევს. იგი ღვიძლში იბუდებს და გულისრევა-ღებინების გარდა, იწვევს სიყვითლეს.
არის შემთხვევები, როცა ჭია, მაგალითად ასკარიდა, რომელიც ნაწლავებში ბინადრობს, კვდება და გარეთ გამოდის, რასაც მშობლები ვიზუალურად აფიქსირებენ ხოლმე.
ასევეა სოლიტერის შემთხვევაში, მას წყდება ბოლო ნაწილები – პროგლოტიდები, რაც გამოდის გარეთ და დისკომფორტთან ერთად, თვალითაც შესამჩნევია.
- რა გართულებები შეიძლება მოჰყვეს?
თუ ასკარიდა დიდი რაოდენობითაა ორგანიზმში, შეიძლება ისე გამრავლდეს, რომ ნაწლავის სანათურში გაეჭედოს და ბავშვს დაემართოს გაუვალობა, საბოლოოდ ოპერაციაც კი შეიძლება გახდეს საჭირო.
ჭიებზე გამოკვლევის გარეშე ძალიან რთულია მისი დიაგნოსტირება. ხშირად მიჰყავთ ბავშვი კლინიკაში, იქ შეიძლება დაუსვან ნაწლავის გაუვალობის დიაგნოზი ან ბრმა ნაწლავის შეტევას დააბრალონ ძლიერი მუცლის ტკივილი, თუმცა მერე აღმოჩნდება, რომ ეს არის ნაწლავური ჭია. ყოფილა შემთხვევები, როცა ოპერაციულად ამოუღიათ ძალიან დიდი რაოდენობით, გორგლად დახვეული ჭიები.
ენტერობიუსისთვის დამახასიათებელი ღამის შემაწუხებელი ქავილის გამო ბავშვს ეწყება უძილობა, ასეთი ბავშვი განერვიულებული, აღგზნებულია; თუ ძალიან პატარაა ბავშვი, ვერ ამბობს რა სჭირს და ხშირად ტირის.
ზოგიერთი ჭიის სახეობით დასნებოვნება სისხლის ფორმულაზე მოქმედებს, რადგან იმ სახეობის ჭია იკვებება ჰემოგლობინით და შესაძლოა გამოიწვიოს ანემია.
ღორის და ხარის სოლიტერი (იზრდება რამდენიმე მეტრს), რომელიც ნაწლავზეა მიმაგრებული, იკვებება ადამიანისთვის საჭირო ნივთიერებებით, რის გამოც დგება სხეულის სერიოზული გამოფიტვის რისკი.
არის ზოგი ჭია, რომელიც იბუდებს კუნთებში, შეიძლება ჩაიბუდოს თვალის თვალბუდეში და სიბრმავე გამოიწვიოს, მაგრამ დროული დიაგნოსტირების შემთხვევაში ძალიან ადვილად იკურნება.
- როგორ ხდება დიაგნოსტიკა?
ძირითადად დიაგნოსტირება სამი მეთოდით ხდება. ყველაზე გავრცელებული და დღემდე ერთ-ერთი ყველაზე უტყუარი მეთოდია მიკროსკოპული გამოკვლევა, რა დროსაც კეთდება ნატიური ნაცხი და მიკროსკოპში ისინჯება. ენტერობიოზზე პოლიეთილენის წებოვანი ლენტით ხდება მასალის აღება და შემდეგ მიკროსკოპში გასინჯვა.
მიკროსკოპული ანალიზისთვის საჭიროა მასალის მიტანა ლაბორატორიაში.
გარდა ამისა, უკვე რამდენიმე წელია ჩვენთან ხელმისაწვდომია ტესტირების – ანტიგენ-ანტისხეულის სეროლოგიური მეთოდი, საკმაოდ მარტივი მეთოდია. ასე ხდება, როგორც ნატიური ნაცხის გამოკვლევა, ისე სეროლოგიური მეთოდით გამოკვლევა. სეროლოგიური კვლევით ძირითადად ლამბლიების აღმოჩენა ხდება, რომელიც მეტად გავრცელებულია ბავშვებში.
არის კიდევ იმუნოფერმენტული მეთოდი, რომლითაც ხდება სისხლში ასკარიდას და ტოქსოკარას ანტისხეულების აღმოჩენა.
ამ სამივე მეთოდით ჩვენში ძირითადად გავრცელებული ჭიების აღმოჩენა ხდება უტყუარად.
- ჭია „გადამდებია“?
გადადებას რაც შეეხება, ჩვენთან გავრცელებული ჭიებიდან გადამდებია მხოლოდ ენტერობიოზი, რომელიც ქავილს იწვევს, ღამით გამოდიან, დებენ კვერცხებს, რომლებიც შეიძლება საწოლში მიმოიფანტოს და მიკვრას ხელზე ბავშვს ან მოზარდს. თუ ხელებს არ დავიბანთ, ამ ხელებით შესაძლოა ნებისმიერი საგნის დაინვაზირება. თუ ჯანმრთელი ადამიანი მოკიდებს ამ ნივთს ხელს და შემდეგ პირისკენ წაიღებს, ჯანმრთელი ადამიანიც დაავადდება.
სხვა ჭიებს რაც შეეხება, მათ ასეთი გადაცემის გზა არ ახასიათებთ. უფრო გარემოდან მოხვედრისას ხდება ადამიანის დასნებოვნება და კონტაქტურად – ადამიანიდან ადამიანს არ გადაეცემა.
- როგორ ხდება მკურნალობა?
მკურნალობა სხვადასხვა სახეობის ჰელმინთებზე სხვადასხვანაირია. მკურნალობა ძირითადად მედიკამენტურია (ინიშნება ანტიპარაზიტული და საჭიროების შემთხვევაში ნაღველმდენი საშუალებები) და მკურნალობის კურსი ძირითადად რამდენიმე დღეს გრძელდება.
პარაზიტის საწინააღმდეგო მედიკამენტის მიღება დილით უზმოზე ხდება. მედიკამენტის პარალელურად მკაცრი დიეტა არ არის საჭირო, მაგრამ მკურნალობის პერიოდში ძალიან ცხიმიანი საკვები არ უნდა მიიღოს პაციენტმა. ზოგიერთი ჭიის საწინააღმდეგო საშუალების დანიშვნის შემთხვევაში, პაციენტმა წინა დღეს უნდა დაიცვას დიეტა, უნდა მიირთვას არა მძიმე, არა ცხიმიანი, მსუბუქი საკვები.
- ხალხური მეთოდებით მკურნალობა რამდენად ეფექტური ან რამდენად საზიანოა?
მკურნალობის ხალხურ მეთოდებს ხშირად მიმართავდნენ ადრე, მათ შორის იყო საზიანო პრაქტიკაც, როცა ნივრიან ოყნებს უკეთებდნენ ბავშვს, რაც არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება. ნიორი წვავს ნაწლავს. გარდა ამისა იყენებდნენ სხვადასხვა მცენარის, მაგალითად ასფურცელას ნაყენს; ქავილის შემთხვევაში ანესთეზიის შემცველ მალამოს უსვამდნენ ქავილის არეში, გამონაკლის შემთხვევებში ახლაც იყენებენ სოდიან ოყნას (არ უნდა აღემატებოდეს კოვზის ერთ მესამედს), მაგრამ დიდი შედეგი არ აქვს ამ თვითმკურნალობას.
ნივრის კაფსულებსაც სვამენ ხოლმე, მაგრამ ეს უფრო იმუნიტეტს აძლიერებს, ჭიას არ კლავს.
დღეს ბევრი ძალიან ეფექტური მედიკამენტია ხელმისაწვდომი, რომელთაც იმდენად მცირე გვერდითი ეფექტები აქვთ, რომ ჯობს მედიკამენტი მიიღოს ადამიანმა.
ორ წლამდე ბავშვებს და ორსულებს ჭიის წამალს არ ვაძლევთ, თუ ამის აუცილებლობა არ არის
- შეიძლება ჭიისგან მკურნალობის გარეშე განკურნება?
არის შესაძლებელი, გამონაკლის შემთხვევაში. ასკარიდა, მაგალითად, ნაწლავებში ცხოვრობს ორ თვემდე და შეიძლება ორგანიზმიდან თავისით გამოვიდეს, მაგრამ ის ხომ ტოვებს თავის ტოქსინებს ორგანიზმში, თავის ცხოველქმედების პროდუქტებს და სწორედ ამიტომ არ არის სასურველი ამდენი ხანი ორგანიზმში რომ იყოს.
- როგორია პროფილაქტიკა?
პროფილაქტიკა შემდეგია:
- ჭამის წინ ხელის დაბანა აუცილებელია;
- ხილი და ბოსტნეული აუცილებლად უნდა გაირეცხოს კარად;
- ხორცი და თევზი აუცილებლად კარგად უნდა დამუშავდეს თერმულად;
- არ შეიძლება საეჭვო წყლის დალევა, წყალსატევიდან მაგალითად;
- საბავშვო ბაღებში, ან სახლში ბავშვის სათამაშოები ხშირად უნდა გაირეცხოს საპნით.
ბავშვი ქუჩაში თუ თამაშობს ბურთით ან სათამაშოთი, სახლში რომ შემოიტანს აუცილებლად უნდა გაირეცხოს; ასევე, ბავშვი უნდა მოერიდოს ქუჩაში ძაღლისა და კატის მოფერებას, რადგან ხშირად მიუსაფარი ცხოველი ბევრი პარაზიტული ჭიის მატარებელია; სახლში თუ ჰყავთ შინაური ცხოველები, უნდა იყვნენ ჭიაზე დამუშავებული.
