პანიკური შეტევა ძლიერი შიშის უეცარი ეპიზოდია, რომელიც ვითარდება რეალური საფრთხის ან აშკარა მიზეზის გარეშე და იწვევს მკვეთრად გამოხატულ ფიზიკურ სიმპტომებს, მათ შორის: გულის აჩქარებას, ჰაერის უკმარისობის, ოფლიანობას, სხეულზე კონტროლის კარგვისა და სიკვდილის შიშსაც კი.
ფსიქო-სოციალური ცენტრი „კლუბი სინერგიას“ ფსიქოლოგი ლუკა გაფრინდაშვილი „ბათუმელებთან“ საუბრობს, თუ რა მექანიზმები შეიძლება დავიხმაროთ პანიკური შეტევის დროს, რა არ უნდა გავაკეთოთ ამ დროს და როდის უნდა მივმართოთ სპეციალისტს.
- პირველ რიგში, რა არის პანიკური შეტევა, როგორ ხასიათდება?
პანიკური შეტევა არის შფოთვის პიკური მდგომარეობა, როდესაც შფოთვა აღწევს პიკს. მისი ხანგრძლივობა დაახლოებით 5-15 წუთია, მაქსიმუმ 20 წუთს გაგრძელდეს.
პანიკური შეტევა შეიძლება დაემართოს ყველას, მათ შორის ადამიანს, რომელსაც რაიმე სახის ფსიქიკური დარღვევა არ აღენიშნება. ადამიანს შეიძლება ცხოვრებაში რამდენჯერმე დაემართოს პანიკური შეტევა. მისი მაპროვოცირებელი მიზეზი, წარმოშობის მიხედვით, შეიძლება იყოს შინაგანი – ამ შემთხვევაში ფიქრები და გარეგანი – ნებისმიერი სტიმული გარემოდან.
პანიკური შეტევა ფიზიოლოგიური სიმპტომებით არის დატვირთული, ამ დროს ადამიანს აქვს ინტენსიური შეგრძნებები.
ფიზიოლოგიური სიმპტომები პანიკური შეტევის დროს შეიძლება იყოს:
გულისცემის გახშირება, სუნთქვის გახშირება, ოფლიანობა, კანკალი, ქოშინი ან შებოჭილობა ყელში, შემცივნება, გულისრევა, მუცლის სპაზმი, ტკივილი და დისკომფორტი მკერდის არეში, თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, სისუსტე, კიდურების დაბუჟება, მიწისძვრის მაგვარი შეგრძნება, შეიძლება ახლდეს დერეალიზაცია, დეპერსონალიზაცია და ა.შ. სიმპტომები ამ დროს არის ძალიან მძაფრი და მათ გამო ადამიანს შეიძლება გაუჩნდეს განცდა, რომ კვდება. შიშია ამ დროს წამყვანი მომენტია.
- რა იწვევს პანიკურ შეტევას?
პანიკური შეტევა, იგივე შფოთვის პიკური მდგომარეობა, არის ორგანიზმის, ამ შემთხვევაში ნერვული სისტემის მიერ ჩართული განგაში. ადამიანს თუ აქვს იმის შიში, რომ ამ დროს გული გაუსკდება (ვინაიდან ამ დროს გული სწრაფად ცემს), ეს არ მოხდება, ორგანიზმი თავისით რთავს ამ განგაშს. კლინიკურად არ არის აღრიცხული შემთხვევები, როცა პანიკური შეტევების შემდეგ ადამიანი გარდაიცვალა.
ნერვული სისტემა განგაშს იმიტომ რთავს, რომ რაღაცას საფრთხისშემცველად აღიქვამს. ეს რაღაც შეიძლება იყოს შინაგანი — ამ შემთხვევაში ეს არის ფიქრი; მაგალითად – „მეტროში თუ ჩავალ, ხალხმრავლობა იქნება, იქიდან ვერ გავიქცევი, ცუდად გავხდები და მოვკვდები“; და გარეგანი – შეიძლება იყოს რაღაც სტიმული გარემოში, რაც ინდივიდუალურად, ჩემი ფსიქიკისთვის შეიძლება აღმოჩნდეს პანიკური შეტევის ტრიგერი/მაპროვოცირებელი.
MayoClinc: უცნობია,ზუსტად რა იწვევს პანიკურ შეტევებს, მაგრამ გარკვეული როლი შეიძლება ითამაშოს შემდეგმა ფაქტორებმა: გენეტიკა; ძლიერი სტრესი; ტემპერამენტი, რომელიც უფრო მგრძნობიარეა სტრესის მიმართ ან მიდრეკილია უარყოფითი ემოციებისკენ; გარკვეული ცვლილებები თავის ტვინის ფუნქციონირებაში.
- რა არ უნდა გავაკეთოთ ამ დროს?
ნებისმიერმა ადამიანმა შეიძლება გამოცადოს ცხოვრების მანძილზე პანიკური შეტევის ერთი ან რამდენიმე ეპიზოდი; პრობლემა მიდის, როცა სტრესული სიტუაცია სრულდება, მაგრამ აქ პრობლემურია ერთი რამ – ამ გამოცდილების შემდეგ, ხომ არ გვაქვს მომდევნო პანიკური შეტევის მოლოდინის შფოთვა და იმის შიშით, რომ არ განმეორდეს, ვიწყებთ რაღაც კონკრეტული სიტუაციებიდან თავის არიდებას. ეს თავის არიდება, საბოლოოდ, აუცილებლად შეგვიშლის ხელს ცხოვრებაში.
მაგალითად, შეიძლება თავს ვარიდებდეთ გარეთ გასვლას, ან მალე გვინდოდეს სახლში დაბრუნება, შეიძლება თავს ვარიდებდეთ კონკრეტულ ადგილებს, ფიქრებს… ამის გამო უკვე ვგრძნობთ გარკვეულ დისკომფორტს.
აქ მთავარია, როგორ გამოცდილებას მივცემთ ჩვენს ნერვულ სისტემას, რომელიც ხელმძღვანელობს ჩვენი ქცევებით (და არა სიტყვებით). მაგალითად, თუ მქონდა პანიკური შეტევა, მნიშვნელოვანია, რის ხარჯზე შევძელი მისი დამარცხება. თუ გავიქეცი იმ სიტუაციიდან, სადაც ეს დამემართა, ნერვული სისტემა აფიქსირებს, რომ სიტუაციიდან გაქცევა ყოფილა საკუთარი თავის შველა, მაშინ ეს დასწავლილი ექნება და სამომავლოდ უფრო მიდრეკილი იქნება ამ სტრატეგიისკენ – “გეწყება? სიმპტომებს გრძნობ? მოდი, აარიდე თავი, წადი ამ სიტუაციიდან” და სწორედ ეს თავის არიდება უკვე ხდება პრობლემა.
ცხადია, არც ძალით უნდა წახვიდეთ ასეთ ვითარებაში. შტორმში თუ ჩაიგდებ თავს, კვლავ გადაგივლის ეს ტალღები; ეტაპობრივად უნდა დაძლიო და მიაჩვიო შენი ნერვული სისტემა იმ სიტუაციას თუ ადამიანს, რომელიც სინამდვილეში არ უნდა იყოს საფრთხისშემცველი, თორემ, პანიკური შეტევა შეიძლება ადამიანს დაემართოს რეალური საფრთხის დროს და ეს ბუნებრივია.
- რა შეიძლება გავაკეთოთ პანიკური შეტევის დროს საკუთარი თავის, ან სხვის დასახმარებლად?
პირველ რიგში უნდა გვახსოვდეს, რომ ნებისმიერ პანიკურ შეტევას აქვს მთისმაგვარი ტრაექტორია, სიმპტომები იზრდება, აღწევს პიკურ წერტილს და მერე ქვევით მიდის. არაფერი რომ არ გავაკეთოთ და უბრალოდ დაველოდოთ – ეს მდგომარეობა გადაივლის.
მაგრამ კონკრეტული ტექნიკების გამოყენება იმიტომ არის კარგი, რომ შეიძლება პიკურ მდგომარეობამდე არ აიყვანო საკუთარი თავი, ან, თუ ახვედი, მალე შეამცირო ეს სიმპტომები.
პირველი არის ის, რომ თუ ჩვენს გარემოცვაში არის ადამიანი, ვისაც ვენდობით, ვისი ყოფნაც უსაფრთხოებას გვაგრძნობინებს, დავეკონტაქტოთ, დავურეკოთ და დაველაპარაკოთ. სტრესიდან გამოყვანაში მეორე ადამიანი არის წამალი. თუ ასეთი ადამიანი არ გვყავს, შეგვიძლია ჩვენს თავს ჩვენ თვითონ დავეხმაროთ.
პირველი, რაც რეკომენდებულია ასეთ შემთხვევაში, არის ღრმა სუნთქვის სავარჯიშო. ეს არის ზედიზედ ორი ღრმა ჩასუნთქვა ცხვირით და შემდეგ რაც შეიძლება გახანგრძლივებული ამოსუნთქვა პირით. ამ სავარჯიშოს გაკეთება 3-4 წუთის განმავლობაში, ისე რომ წყვეტა არ იყოს, პანიკური შეტევის სიმპტომებს საგრძნობლად ამცირებს.
კიდევ შეიძლება გაკეთდეს ე.წ. „გრაუნდინგს“, ქართულად – “დამიწების” სავარჯიშო. ადამიანები როცა პანიკურ გამოცდილებას აღწერენ, ამბობენ, რომ ამ დროს სხეულით თითქოს მოსწყდა მიწას. აი, ამ დროს გვჭირდება „დამიწება“, უსაფრთხოებაში დაბრუნება.
ისეთი ფიქრების დროს, როგორიცაა: „ხომ არ ვკვდები?“ „ხომ არ ვგიჟდები“, „ცუდად ვარ“- უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ გონება არის ცნობიერების სცენა, რომელიც დაკავებულია ნეგატიური ფიქრებით; თუ ვიჯერებ ამ ფიქრებს, რომ მართლა ვკვდები, პანიკური შეტევა მეწყება. დამიწების ტექნიკა გვეხმარება, რომ გონების სცენაზე, ამ ფიქრების ნაცვლად კულისებიდან შემოვიყვანოთ შეგრძნებების გამძაფრება, ეს შეიძლება იყოს შეხების შეგრძნების გამძაფრება, რისთვისაც შემიძლია ტაში შემოვკრა, მსუბუქად დავირტყა ხელი კიდურებზე, მუცელზე, თავზე. ამით ფაქტობრივად გავაკეთებ ჩემი სხეულის კონტეინირებას, რომ ამ სხეულში ვარ მოთავსებული.
ასევე, ეფექტურია, დავსხდეთ და ხელის გულებით, მთელი სხეულის სიმძიმით დავეყრდნოთ ფეხებს [მუხლებს], ფეხები აუცილებლად იგრძნობენ იატაკის სიმყარეს. ეს არის ზუსტად დამიწება, ზედაპირზე დაბრუნება.
კიდევ ერთი საშუალებაა ვიზუალური არხის გამძაფრება. იმ გარემოში, იმ სიტუაციაში სადაც ვარ, ვიწყებ სტიმულების დასახელებას: ვხედავ სკამს, მაგიდას, კონდიციონერს და ა.შ. ეს ყველაფერი უნდა ჩამოვთვალო ხმამაღლა.
არის სმენითი არხის გამძაფრებაც – შეიძლება დავიწყო და დავაკვირდე, რა ხმები მესმის გარემოში: კონდიციონერის ხმა, კარის გაჯახუნება, ბავშვების თამაშის ხმა; შეიძლება ტელევიზორი ჩართო ხმამაღლა ან ტელეფონში ჩართო ხმა, რომ ის ხმა შემოვიდეს შენი ცნობიერების სცენაზე.
თუ ესენი არ შველის, არსებობს მძაფრი დამიწების ტექნიკაც, შეგვიძლია პირსახოცი დავასველოთ ცივი წყლით, ან რაიმე ძალიან ცივი საგანი დავიდოთ კისერზე და ცოტა ხანი გავიჩეროთ. პანიკური შეტევის დროს იმ სიმპტომებთან ერთად ერთ-ერთი წამყვანი სიმპტომი ისიც არის, რომ გვახურებს, სხეულის ტემპერატურა აწეულია. ცივი საგანი როცა გვეხება, შეხების განცდაც მძაფრია და თან იმდენად კონტრასტულია, რომ გვამიწებს, გვაბრუნებს რეალობაში. შეიძლება ცივ წყალში ჩავყოთ სახე რამდენიმე წამის განმავლობაში.
ეს არის სავარჯიშოები, რომლებიც ყველასთან მუშაობს, ამას არ სჭირდება რაღაცა სუბიექტური აღქმა – „მე სხვაგვარი ტიპი ვარ, ჩემთან არ იმუშავებს“, ეს არ არის რაიმეს გადააზრება, რეფლექსია, ეს არის სავარჯიშო, რომელიც მუშაობს, უბრალოდ აკეთებთ.
- რა სპეციალობის ექიმს უნდა მივმართოთ?
ხშირად ადამიანები, როდესაც ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემა აწუხებთ, მიმართავენ პირველ რიგში ნევროპათოლოგს, იგივე ნევროლოგს და არ ვიცი, რატომ ხდება ასე ჩვენს ქვეყანაში, მაგრამ ხშირად, ნევროლოგებიც არ ამისამართებენ შესაბამის სპეციალისტთან.
ასეთ დრო აუცილებლად უნდა ვიცოდეთ, რომ პირველ რიგში მივმართოთ ფსიქიატრს -. არც ფსიქოლოგს, არც თერაპევტს. აუცილებლად ფსიქიატრმა უნდა დასვას დიაგნოზი – არის თუ არა ეს დიაგნოზი. თუ არ არის დიაგნოზი, მანვე უნდა გადაწყვიტოს საჭიროებს თუ არა ეს ადამიანი თერაპიას, ის განსაზღვრავს, საჭიროებს თუ არა ადამიანი მედიკამენტურ მკურნალობას.
თუ მედიკამენტები დაინიშნება, ეს კურსი უნდა გაიაროს ადამიანმა. შეიძლება სპეციალისტმა ადამიანი გაუშვას ფსიქოკონსულტანტთან ან ფსიქოთერაპევტთან.
