დამცირების, წამებისა და შიმშილის 19 კვირა – სწორედ ამდენი ხანი გაატარა ოლენოვკასა და სხვა კოლონიებში „აზოვსტალის“ 200-ზე მეტმა დამცველმა, ვიდრე მათ უკრაინა დაიბრუნებდა.
16 და 17 მაისს, ორთვენახევრიანი სასტიკი ბრძოლების შემდეგ, როდესაც უკრაინელი სამხედროები მარიუპოლის ქარხნის მიწისქვეშა თავშესაფრებიდან გამოდიოდნენ, „ოლენოვკა“ იმედივით ჟღერდა.
რუსმა სამხედროებმა პირობა მისცეს უკრაინის დაზვერვას, რომ „აზოვსტალის“ დამცველებსაც და „აზოვის“ მეთაურებსაც ნორმალურ პირობებში ამყოფებდნენ.
„ჩვენ შევთანხმდით, რომ მებრძოლები – რიგითებიც და ოფიცრებიც ერთად იქნებოდნენ, მიიღებდნენ სამედიცინო დახმარებას, კვებას. ჩვენ ამ ისტორიას მაშინ „იმედის კუნძული“ დავარქვით,“ – ეუბნება გამოცემა „უკრაინსკა პრავდას“ უკრაინის დაზვერვის თანამშრომელი, რომელიც „აზოვსტალიდან“ მებრძოლების ევაკუაციის პროცესში მონაწილეობდა.
თუმცა უკვე რამდენიმე დღეში ცხადი გახდა, რომ უკრაინის მიწაზე არ არსებობდა სხვა ადგილი, სადაც იმაზე ნაკლები იმედი იქნებოდა, ვიდრე ოლენოვკაში.
რუსეთმა ყველა დაპირება დაარღვია. ის პირობაც, რომ „აზოვსტალელები“ ერთად იქნებოდნენ.
„ბიჭები მთელი რუსეთის მასშტაბით სხვადასხვა ადგილას გადაიყვანეს, თუმცა ზოგიერთი მათგანი სწორედ ამან გადაარჩინა. აღმოჩნდა, რომ რუსეთის ციხეების ყველაზე საშინელი პირობებიც კი იმ წყეულ ოლენოვკაზე უკეთესი იყო. მარტო ის აფეთქებაც საკმარისია, უფრო „წვრილმან“ რამეებზე რომ აღარაფერი ვთქვათ,“ – ეუბნება გამოცემას დაზვერვის კიდევ ერთი თანამშრომელი.
ამ ყველაფრის პარალელურად, უკრაინის დამცველთა გაცვლაზე მაქსიმალურად საიდუმლოდ მიდიოდა მოლაპარაკებები. პროცესში ჩართული იყო ყველა, ვისაც კი ოდნავ მაინც შეეძლო სასურველი შედეგი დაეჩქარებინა: უკრაინის დაზვერვა, რუსეთის ეფეესბე, რომის პაპი, გაერო, თურქეთი და რომან აბრამოვიჩიც კი.
„უკრაინსკა პრავდამ“ ყველაზე მსხვილი გაცვლის დეტალები გაარკვია.
როგორ გაცვალეს მედვედჩუკი და „აზოვის“ მეთაურები
„ჩვენ მზად ვართ, გავცვალოთ მედვედჩუკი უკრაინელ სამხედროებში… ვფიქრობ, ეს სიგნალები ჩვენ საჯაროდაც და არასაჯაროდაც გადავეცით,“ – თქვა ჯერ კიდევ 16 აპრილს ვოლოდიმირ ზელენსკიმ.
მის გამოსვლამდე ზუსტად რამდენიმე დღით ადრე დააკავა უშიშროებამ პუტინის ნათლიმამა ვიქტორ მედვედჩუკი, როდესაც ის ქვეყნის დატოვებას უკრაინის შეიარაღებული ძალების ფორმაში გადაცმული ცდილობდა.
16 აპრილს მედვედჩუკის ცოლმა, ოქსანა მარჩენკომ რამდენიმე მიმართვა გაავრცელა – მიმართავდა და ქმრის გათავისუფლებაში დახმარებას სთხოვდა რუსეთის პრეზიდენტს, ვლადიმერ პუტინს, საუდის არაბეთის პრინცს, მუჰამედ იბნ სალმანსა და თურქეთის პრეზიდენტს, რეჯეფ თაიფ ერდოღანს.
როგორც „უკრაინსკა პრავდამ“ მედვედჩუკის გარემოცვიდან შეიტყო, პუტინი შეჰპირდა მედვედჩუკის ცოლს, რომ მის ქმარს გადაარჩენდა, თუმცა ამის მიუხედავად, კრემლის ოფიციალური პოზიცია განსხვავებული იყო. პუტინის პრესმდივანი დიმიტრი პესკოვი აცხადებდა, რომ რუსეთს მედვედჩუკი არაფერში სჭირდებოდა.
„რა გგონიათ, პესკოვს და ლავროვს მართლა შეესვლებათ პუტინთან? ისინი მას მხოლოდ თათბირებზე ხედავენ. კარგად რომ გესმოდეთ, პუტინი ახლოს უშვებს მხოლოდ უშიშროების საბჭოს მდივანს პეტრუშევს და თავის მეგობარს, კოვალჩუკს,“ – ეუბნება გამოცემას წყარო უკრაინის პრეზიდენტის ოფისიდან.
„თავიდან რუსული მხარე მედვედჩუკის სანაცვლოდ მხოლოდ 50 ადამიანის გაცვლას თანხმდებოდა, თუმცა დიდი ძალისხმევის, ძალიან რთული სისტემის აწყობისა და საერთაშორისო პარტნიორების ჩართვის შედეგად, მოვახერხეთ, რომ ეს რაოდენობა რადიკალურად გაგვეზარდა,“ – ამბობს ანდრეი ერმაკი, ზელენსკის ოფისის ხელმძღვანელი.
მარიუპოლის გარნიზონის მეთაურები გათავისუფლების შემდეგ/ფოტო: უკრაინის უშიშროება
თუმცა მეთაურების – „რედისის“, „ვოლინას“, „კალინასა“ და სხვების გაცვლაზე რუსული მხარე მაინც უარს ამბობდა.
„ძალიან რთულია მოლაპარაკებები მედიაში ცნობილ ადამიანებზე. რაც უფრო ნაკლები ადამიანი გიცნობს, მით იოლია გათავისუფლება. როდესაც ცნობილი ხარ, შენი ფასი მხოლოდ იზრდება. ძალიან რთული იყო ლაპარაკი „პტაშკაზე“ და „ორესტზეც,“ – განმარტავს გამოცემის წყარო პრეზიდენტის გარემოცვიდან.
მოლაპარაკებების პროცესში მედვედჩუკის ფასი 150 უკრაინელ სამხედრომდე გაიზარდა, თუმცა რუსები არავითარ შემთხვევაში არ თანხმდებოდნენ მეთაურების გათავისუფლებას.
შემდეგ მოხდა აფეთქება და ხანძარი ოლენოვკაში, რომლის დროსაც 50-ზე მეტი სამხედრო ტყვე დაიღუპა. უკრაინის სამხედრო დაზვერვის ცნობით, „ვაგნერის“ წევრებმა შიგნიდან დანაღმეს შენობა, რათა „დაკითხვების“ კვალი დაეფარათ.
აფეთქების შემდეგ უკრაინამ მკაცრი ულტიმატუმი წამოაყენა: სულ მცირე 200 ადამიანი მედვედჩუკში და მეთაურების გათავისუფლების გარეშე გაცვლა ვერ შედგებოდა.
პროკოპენკოს, ვოლინსკის, პალამარის, შლეგის, ხომენკოს და სხვების გაცვლას კიდევ უფრო ართულებდა ის ფაქტი, რომ ისინი მოსკოვის სხვადასხვა საგამოძიებო იზოლატორში იმყოფებოდნენ. ეს ნიშნავდა, რომ მათთან უკვე არა სამხედრო დაზვერვა, არამედ რუსეთის ეფესბე მუშაობდა.
ამ ფაქტმა რუსეთთან მოლაპარაკებები ორ მიმართულებად გაყო: საჭირო იყო შეთანხმება სამხედრო დაზვერვასთან და შეთანხმება ეფეესბესთან – უშუალოდ მის დირექტორთან ალექსანდრ ბორტნიკოვთან.
„რუსებს გარკვეული დაძაბულობა და კონკურენცია აქვთ ძალოვან ორგანოებს შორის. ამიტომ, რაც უფრო ნაკლები სტრუქტურა იქნებოდა ჩართული, მით უკეთესი. ჩვენი მეთაურები უკვე ეფეესბეს გამოძიების ქვეშ იყვნენ, ამიტომაც ყველაზე რთული მოლაპარაკებები სწორედ უსაფრთხოების სამსახურთან გვქონდა,“ – ამბობს კირილო ბუდანოვი, უკრაინის სამხედრო დაზვერვის უფროსი, რომელიც ტყვეთა გაცვლის საკოორდინაციო შტაბს ხელმძღვანელობს.
გაცვლა კიდევ დიდხანს გაიწელებოდა, რუსეთის ხელისუფლებას „აზოველების“ წინააღმდეგ დაანონსებული სასამართლო პროცესები რომ დაეწყო, თუმცა ეს პროცესები, არაერთი განცხადების მიუხედავად, არ შემდგარა.
შუამავლები
„გაცვლა რამდენიმე თვის განმავლობაში მზადდებოდა, თუმცა საბოლოოდ ყველაფერი რამდენიმე დღეში გადაწყდა. ოპერაცია ოთხ ქვეყანაში იყო დაგეგმილი,“ – ეუბნება „ურკაინსკა პრავდას“ ანდრეი ერმაკი, რომელსაც პრეზიდენტ ზელენსკისგან მზადების კოორდინაცია და პარტნიორებთან მუშაობა ჰქონდა დავალებული.
პარტნიორი ბევრი იყო. ძალოვანები ბუდანოვის ხელმძღვანელობით რუს ძალოვანებთან მუშაობდნენ, პარალელურად, პროცესის პოლიტიკურ მხარეს თავად ზელენსკი, უშუალოდ მოლაპარაკებების პროცესში კი ერმაკი ხელმძღვანელობდა – თურქეთის პრეზიდენტთან, საუდის არაბეთის პრინცთან და გაეროს გენერალურ მდივანთან.
როგორც „უკრაინსკა პრავდა“ წერს, სწორედ ეს ადამიანები იყვნენ მთავარი შუამავლები, თუმცა იყვნენ სხვებიც.
სამხედრო ტყვეები გათავისუფლების მომენტში/ფოტო: უკრაინის უშიშროება
„ჩემთან მოდიოდნენ წარმომადგენლები უკრაინიდან… ასევე მოვიდა სამხედრო მეთაური, რომელიც ტყვეების გაცვლაზე იყო პასუხისმგებელი, ზელენსკის რელიგიის საკითხების მრჩეველთან ერთად. მომიტანეს დაახლოებით 300-კაციანი სია და მთხოვეს გამეკეთებინა რამე, რომ გაცვლა შემდგარიყო. მე ტელეფონით დავურეკე რუსეთის ელჩს, რომ გამეგო, შეიძლებოდა თუ არა რაიმეს გაკეთება და ტყვეების გაცვლის დაჩქარება,“ – თქვა რომის პაპმა ფრანცისკმა 15 სექტემბერს ყაზახეთში ყოფნისას.
სამხედრო მეთაური, რომელსაც რომის პაპი ახსენებს, უკრაინის სამხედრო დაზვერვის ხელმძღვანელი კირილო ბუდანოვია.
„უკრაინსკა პრავდასთან“ საუბარში ანდრეი ერმაკმა უარყო, რომ მოლაპარაკებების პროცესში ჩინეთიც იყო ჩართული, თუმცა გამოცემის ინფორმაციით, ბუდანოვთან შეხვედრის შემდეგ რომის პაპი არამხოლოდ რუსეთის ელჩს, არამედ ჩინეთის ხელისუფლებასაც ელაპარაკა.
გაცვლის ოპერაცია ოთხ ადგილას
საბოლოოდ, 21 სექტემბრის გაცვლის გეგმა რამდენიმე ეტაპს მოიცავდა:
პირველ ეტაპზე 10 უცხოელი ტყვე რუსეთიდან საუდის არაბეთში ჩაფრინდა. ყველასთვის მოულოდნელად მათთან ერთად ბორტზე აღმოჩნდა რუსი ოლიგარქი რომან აბრამოვიჩი, რომელიც გამოცემის ცნობით, ბოლო პერიოდში კრემლსა და ბანკოვს (ქუჩა კიევში, რომელზეც უკრაინის პრეზიდენტის ოფისია) შორის „დამაკავშირებელ“ ფუნქციას ასრულებს.
„უკრაინსკა პრავდა“ წერს, რომ აბრამოვიჩმა პირდაპირ თვითმფრინავში აჩუქა უკვე ყოფილ ტყვეებს „აიფონები“, რათა თავიანთ ახლობლებთან დარეკვა შესძლებოდათ.
გაცვლაში რუსი ოლიგარქის როლზე წერდა The Washington Post-იც, რომლის ინფორმაციითაც, აბრამოვიჩი ურთიერთობდა უკრაინის პრეზიდენტის ოფისის ხელმძღვანელ ერმაკთან და ეფეესბეს დირექტორთან ბორნიკოვთან.
საუდის არაბეთში თვითმფრინავის დაჯდომის შემდეგ, ტყვეთა გაცვლის შემდეგი ეტაპი ჩერნიგოვის ოლქში, საზღვართან დაიწყო. სწორედ აქ შეხვდა უკრაინელი ძალოვანების ჯგუფი 200 გათავისუფლებულ ტყვეს, რომლებიც მედვედჩუკზე გაცვალეს.
რუსებმა უკრაინელი ტყვეები ხელბორკილებით მიიყვანეს. უკვე გათავისუფლებულები წყალს, საკვებსა და ახლობლებთან დარეკვას ითხოვდნენ.
კითხვაზე „რამე ხომ არ გინდა? ერთ-ერთ ტყვეს უპასუხია – „მინდა ვნახო უკრაინის დროშა სევასტოპოლში გრაფის სანაპიროზე“.
მიხაილო დიანოვი ტყვეობიდან გათავისუფლების მომენტში/ფოტო: უკრაინის უშიშროება
პარალელურად, საზღვრის მეორე მხარეს 55 რუსი სამხედროსგან შემდგარი ჯგუფი მიდიოდა – ეს იყო ფასი, რომელიც უკრაინამ მარიუპოლის გარნიზონის 5 მეთაურში გადაიხადა.
როდესაც „აზოვსტალის“ 200 მებრძოლი გათავისუფლდა, ვარშავაში, უკრაინის მხარემ, ვიქტორ მედვედჩუკი თურქეთის თვითმფრინავში გადასვა და ანკარაში წაიყვანა.
ამ დროს ანკარაში უკვე იმყოფებოდნენ კირილო ბუდანოვი და შინაგან საქმეთა მინისტრი დენის მონასტირსკი, რომლებიც ტყვეობიდან გათავისუფლებულ „აზოვის“ მეთაურებს ხვდებოდნენ.
ერმაკი პრეზიდენტს ანგარიშს აბარებდა გაცვლის პროცესზე, ზელენსკის სიტუაციურ ოთახში ერთმანეთის მიყოლებით ჩნდებოდნენ ეკრანზე სახელმწიფო ქონების ფონდის თავმჯდომარე და ერთ-ერთი უკრაინელი მომლაპარაკებელი რუსტემ უმეროვი ერ-რიადიდან, უშიშროების უფროსი მალიში ჩერნიგოვიდან და ფინალში – ბუდანოვი და მონასტირსკი ანკარიდან.
„აზოვსტალის“ დამცველების დაბრუნება უკრაინასა და რუსეთს შორის ტყვეთა ყველაზე მასშტაბური გაცვლა იყო.
რუსეთის ტყვეობიდან უკრაინამ 215 ადამიანი გაათავისუფლა, უკრაინის მხარეს მებრძოლი 10 უცხოელი, „აზოვსტალის“ მცველები და 5 მეთაური დენის პროკოპენკო, სერგეი ვოლინსკი „ვოლინა“, სვიატოსლავ პალამარი, დენის შლეგა და ოლეგ ხომენკო, რომლებიც ომის დასრულებამდე თურქეთში დარჩებიან.
მთავარ ფოტოზე: „უკრაინსკა პრავდას“ ფოტოკოლაჟი
