რა უნდა ვიცოდეთ ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე – ინტერვიუ ნონა ნაკაშიძესთან

რას ნიშნავს ფსიქოლოგიური ტრავმა და როგორ გავუმკლავდეთ მას? როგორ დავეხმაროთ ადამიანს, თუ ვფიქრობთ, რომ  ის ფსიქოლოგიური პრობლემების იდენტიფიცირებას ვერ ახდენს ან არ აღიარებს მას? – ამ თემაზე „ბათუმელები“ ფსიქოთერაპევტ ნონა ნაკაშიძეს ესაუბრა.

• ქალბატონო ნონა, რომ აგვიხსნათ, რა არის ფსიქოლოგიური ტრავმა, რით განსხვავდება ის სტრესისგან, დეპრესიისგან?

დეპრესია არის სტრესის,  ტრავმის ან სხვა მიზეზებით განვითარებული კლინიკური მდგომარეობა, ის არის გართულების შედეგი, ანუ დეპრესია და ტრავმა ერთ ჭრილში არ განიხილება.

დეპრესია არის უკვე კლინიკური მდგომარეობა, ხოლო ტრავმა არის მოვლენა, რომელიც ადამიანის გამოცდილების, მისი ამტანობის რესურსებს  მნიშვნელოვნად აღემატება.

სტრესიც ასევე ნეგატიური ზემოქმედებაა ადამიანის ფსიქიკურ ფუნქციონირებაზე, ოღონდ არა იმდენად მასშტაბური, რამდენადაც ტრავმა.

• ტრავმა ყოველთვის რაღაც კონკრეტულ გამოცდილებას უკავშირდება? 

ტრავმების კვალიფიცირება შესაძლებელია. არის კონკრეტული, ძლიერი, მასშტაბური, ინტეგრირებული გამოცდილების ტრავმა ან შესაძლებელია ტრავმა იყოს გახანგრძლივებული, არა მასშტაბური, ძლიერი და მწვავე, მაგრამ  ხანგრძლივად დროში მიმდინარე და აქედან გამომდინარე ის ახდენს მატრავმირებელ ზემოქმედებას ფსიქიკაზე.

• როცა კონკრეტული პერიოდის განმავლობაში ადამიანები განიცდიან სტრესს, შიშს, დაძაბულობას, თუმცა ამ ყველაფერს თავად არ არქმევენ სახელს, არ ითხოვენ, ან არ იღებენ დახმარებას, რა ხდება ასეთ შემთხვევაში?

რა თქმა უნდა, ყველა ადამიანს თავისი ინდივიდუალური, უნიკალური შესაძლებლობები აქვს და მათ შეიძლება სხვადასხვა შედეგი დაუდგეთ.

ვინც უფრო მოწყვლადია, მას შესაძლოა ერთსა და იმავე სტრესულ-მატრავმირებელ სიტუაციაში განუვითარდეს ტრავმის შემდგომი სინდრომები, შეიძლება – არა.

ხშირ შემთხვევაში ადამიანები იდენტიფიცირებას არ/ვერ ახდენენ, რომ მათ ახლა პოსტტრავმული ან პოსტსტრესული სიმპტომები აქვთ.

ხშირად ამას ადამიანები ხასიათის თავისებურებად მიიჩნევენ, ან არ მოსდით აზრად, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობის მოვლის მიზნითაც შესაძლებელია სპეციალისტებს მიმართონ. თუმცა ასეთი საჭიროებები ძალიან ხშირადაა.

ჩვენს საზოგადოებაში პოპულარული არ არის მენტალურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა, ისე, როგორც, მაგალითად, ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე.

• რასთან გვაქვს საქმე, როცა პირი ფიქრობს, რომ თავად შეუძლია დაძლიოს ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემა? 

ძალიან სუბიექტური საკითხია და ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევას ალბათ ინდივიდუალური მიდგომა სჭირდება.

არის შემთხვევები, როცა ადამიანებს ჰყოფნით რესურსები, მსოფლმხედველობა, სოციალური გარემო იმისთვის, რომ გაუმკლავდნენ რაღაც პრობლემებს.

ხშირ შემთხვევაში ადამიანები ასე ფიქრობენ სწორედ იმიტომ, რომ ან გარკვეული სტიგმა არსებობს – „მე რომ ახლა ჯანმრთელობის სფეროს სპეციალისტებს მივმართო…“ ან ნაკლები ინფორმაცია აქვთ იმაზე, რომ მათ შეუძლიათ ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესება, ფსიქიკური პრობლემების მოგვარება.

ამიტომაა მნიშვნელოვანი ადამიანებს ერთის მხრივ მეტი ინფორმაცია ჰქონდეთ ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესახებ და  მეორე მხრივ, მნიშვნელოვანია იმ სოციალური გარემოს მხარდაჭერა, რომელშიც ისინი არიან.

• თქვენი პრაქტიკით, ძირითადად როგორ ახერხებენ ფსიქიკური პრობლემების დაძლევას ის ადამიანები, რომლებიც სპეციალისტებს არ მიმართავენ?

ჩემი პრაქტიკა მოიცავს იმ ცოდნას, ვინც უკვე მიმართა სპეციალისტებს, მაგრამ, რა თქმა უნდა, ინფორმირებული ვარ, ზოგადად პოპულაციებში რა ხდება, რამდენად მიმართავენ  ან არ მიმართავენ სპეციალისტებს.

არის შემთხვევები, როცა არ მიმართავენ სპეციალისტს, თუკი რაღაც არ დამძიმდა მათ მენტალურ ჯანმრთელობაში, რაც მნიშვნელოვნად აუარესებს ცხოვრების, ურთიერთობების ხარისხს და ბედნიერების განცდას.

ამ შემთხვევაშიც ბევრი რამაა დამოკიდებული მიკროსოციალურ გარემოზე, როცა ადამიანები ფიქრობენ „ჩემს თავს მე მივხედავ“, ან „ჩემს თავს ვერ მოვერიე“, „ჩემს თავს ვერ დავეხმარე და ესე იგი, მე ვერავინ დამეხმარება“… ასეთი მცდარი კოგნიციები, ისეთი დასკვნები და რწმენები კი არ ეხმარება ადამიანებს, პირიქით, პრობლემებში დიდხანს ტოვებს მათ.

ხშირად მომისმენია იმ ადამიანებისგან, რომლებიც მე მომმართავენ, რომ ისინი სხვა დარგის სპეციალისტებთან არიან მანამდე ნამყოფი. ფსიქოსომატური სიმპტომები ხშირად ვითარდება სტრესების შემდეგ და ადამიანები ძალიან ხშირად სომატური სპეციალისტების კაბინეტებში აღმოჩნდებიან ხოლმე.

ძალიან ხშირად მედიცინის მუშაკებისგანაც არის ეს გზავნილი – „თქვენ თავს თქვენ უნდა დაეხმაროთ“, „თქვენს თავს უნდა შემოუძახოთ“, „ვერავინ დაგეხმარებათ, თუ თავს  ხელში არ აიყვანთ“… – ასეთი მესიჯები ადამიანებში აღრმავებს იმ წარმოდგენებს, რომ მენტალური  ჯანმრთელობის სფეროს მიმართვიანობა არც ისე კარგი ხარისხისაა.

თუმცა არის ის ტენდენციაც, რომ უკვე გაცილებით მეტი ნდობა უჩნდებათ ფსიქოლოგიური კონსულტაციების მიმართ და უფრო მეტად მიმართავენ სპეციალისტს, ვიდრე ამას აკეთებდნენ ცოტა ხნის წინ.

• თქვენი პრაქტიკიდან გამომდინარე, რაზეა დამოკიდებული სპეციალისტის ჩარევის შემდეგ სწრაფი შედეგი?

სწრაფი შედეგი, რა თქმა უნდა, არ არის „ ჯადოქრობის“ შედეგი. შედეგი ისევ და ისევ  მულტიფაქტორულ  მონაცემებზეა დამოკიდებული,  იმაზე, თუ რა რესურსი აქვს ადამიანს, რა მასშტაბის მატრავმირებელ  მოვლენებში აღმოჩნდა, რა მხარდაჭერა მიიღო ამის შემდეგ, როგორია მისი დამოკიდებულება ფსიქოსერვისებისადმი.  მულტიფაქტორულია ეს ყველაფერი და შედეგებიც, თუმცა ადამიანების ინდივიდუალურად გამკლავების მექანიზმებზე, რა თქმა უნდა, ბევრია დამოკიდებული.

• როცა კონკრეტული მიზეზები არ ვიცით, ტრავმას უმეტესწილად ბავშვობის წლებში ეძებენ, რატომ?

ყველა ჩვენგანი ბავშვობიდან მოვდივართ და ყველა ჩვენგანის მდგომარეობაზე ზრდასრულობაში გავლენას ახდენს ის, თუ როგორი იყო ჩვენი ბავშვობა, მაგრამ ერთპიროვნულად აწმყოში არსებული პრობლემების უგულებელყოფა და ყველაფრის  ბავშვობაზე მიწერა, რა თქმა უნდა, ცალმხრივი დამოკიდებულება იქნება.

• როგორ შეიძლება დაეხმარონ ახლობლები  ადამიანს, თუ ის უარს ამბობს სპეციალისტთან ვიზიტზე ან არ შეუძლია ამ სერვისით სარგებლობა, თუნდაც ფინანსური პრობლემების გამო?

როცა ახლობლები ფიქრობენ, რომ სპეციალისტს უნდა მიმართოს ადამიანმა, ეს უკვე იმას ნიშნავს, რომ ახლობლები ხედავენ გამოხატულ, აშკარა პრობლემას.

ამ შემთხვევაში ძალიან მნიშვნელოვანია თვითონ ახლობლებმაც  გაიარონ კონსულტაცია სპეციალისტებთან. ასეთ დროს შესაძლოა რაღაც მწვავე პრობლემასთან გვქონდეს საქმე და აუცილებელია მოიძიონ ყველა გზა, რომ მიმართონ პირველად ჯანდაცვას, სპეციალისტებს, გაიარონ კონსულტაციები და  გუნდური დახმარება გასწიონ, რომ ადამიანმა მიიღოს დროული და ადეკვატური სპეციალიზებული დახმარება.

• ბოლო დროს სოციალურ ქსელებში გაჩნდა შეთავაზებები ონლაინ კონსულტაციებზე, რა საფრთხეები შეიძლება ახლდეს ამას, რა უნდა გავითვალისწინოთ?

როგორც ყველაფერ სხვაში, მათ შორის ფსიქოლოგიური სერვისების მიწოდებაშიც არის მრავალფეროვნება. ეს სივრცე გააქტიურებულია იმისათვის, რომ ადამიანმა მიიღოს კვალიფიციური, სანდო და ხარისხიანი მხარდაჭერა.

ვფიქრობ, დაინტერესებულმა ადამიანმა, სანამ ვინმეს მიენდობა, აუცილებლად უნდა გაარკვიოს სპეციალისტის კომპეტენციის წყარო, შეაგროვოს  ინფორმაცია მისი აკრედიტაციის და განათლების სტანდარტების შესახებ.