ათიათასობით უმუშევარი, 3 ათასზე მეტი დახურული ბიზნესი, 156 მილიონი ლარით შემცირებული საშემოსავლო გადასახადი ბიუჯეტში იმ ადამიანებისგან, რომლებიც კოვიდრეგულაციების გამო უხელფასოდ დარჩნენ, ლარის გაუფასურება და გაზრდილი სახელმწიფო ვალი – ეს არის ოფიციალურ სტატისტიკაში ასახული ის რამდენიმე უარყოფითი შედეგი, რაც პანდემიამ გამოიწვია საქართველოში.
ამ ყველაფრის ფონზე კი, საქართველოს მთავრობა მაისის ბოლოსთვის ქვეყნის განვითარების ათწლიანი გეგმის პირველად დოკუმენტს გვპირდება, რომლის შესამუშავებლადაც ქვეყნის განვითარების და რეფორმების უწყებათაშორისი საბჭო შექმნა.
უმუშევრობა
„ბათუმელები“, ოფიციალურ მონაცემებზე დაყრდნობით შეეცადა დაედგინა, თუ რამდენი ადამიანი დატოვა პანდემიამ უმუშევარი.
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, 2020 წლის პირველ კვარტალში, საქართველოში 282 600 უმუშევარი იყო რეგისტრირებული, ამავე წლის ბოლო კვარტალში კი, ეს მაჩვენებელი 25 200-ით გაიზარდა და 307 800 ადამიანს მიაღწია.
თუმცა, იგივე სტატისტიკის თანახმად, 2020 წლის პირველ კვარტალში დასაქმებული იყო 1 241 800 ადამიანი, წლის ბოლო კვარტალში კი – 1 197 900, ანუ, დასაქმებულთა რაოდენობა 43 900 ადამიანით შემცირდა.
აღსანიშნავია, რომ პირველ კვარტალთან შედარებით, 2020 წლის ბოლო კვარტალში 42 800-ით შემცირდა უშუალოდ კერძო ბიზნესში დასაქმებულთა რაოდენობა [პანდემიის პერიოდში შემცირებები საჯარო უწყებებს არ შეხებიათ].
წინა, 2019 წელთან შედარებით, 2020 წელს კი, მთლიანობაში, დასაქმებულთა რაოდენობა ქვეყანაში 54 100 ადამიანით შემცირდა.
2020 წლის ათ თვეში, საქსტატის ოფიციალური მონაცემებით, უმუშევრობის დონე ქვეყანაში 18,3 პროცენტიდან 20,4 პროცენტამდე გაიზარდა.
შემოსავლების გარეშე მიზერული კომპენსაციებით
ზემოთ მოყვანილი სტატისტიკა ეხება ოფიციალურად დასაქმებულებს, თუმცა, პანდემიამ ის ადამიანებიც გამოავლინა, ვინც თვითდასაქმებით ირჩენდა თავს და რეგულაციების გამო შემოსავლის გარეშე დარჩა.
ამ ადამიანების ნაწილი საქართველოში, ნაწილი კი საზღვარგარეთ მუშაობდა [მათ შორის სეზონურ სამუშაოებზეც]. მათი რაოდენობა კი საკმაოდ სოლიდურია – 248 867. სწორედ ამდენ თვითდასაქმებულზე [ვინც შესაბამისი ცნობები წარადგინა] გაიცა 2020 წელს ერთჯერადად 300-ლარიანი კომპენსაცია [სულ გადაირიცხა 74 660 000 ლარი].
თურქეთში თვითდასაქმებული ადამიანებისთვის მთავრობამ სპეციალური დროებითი წესი აამოქმედა, რომლის საშუალებითაც მეზობელ სახელმწიფოში დასაქმების მიზნით გადასვლა შეიძლება, თუმცა, ბოლო 10 თვეში ამ წესით მხოლოდ 17 ათასმა ადამიანმა ისარგებლა.
გარდა თვითდასაქმებულებისა, პანდემიის გამო 2020 წელს, სხვადასხვა დროით უმუშევრად დარჩა 162 271 დასაქმებული – დასაქმებულთა ის კატეგორია, რომლებზეც სახელმწიფომ თვეში 200-ლარიანი კომპენსაციები გასცა.
კომპენსაცია 6 თვის განმავლობაში გაიცემოდა შარშან და წელსაც. თუმცა, დასაქმებული იმდენი თვის კომპენსაციას იღებდა [ანუ იმდენ 200 ლარს], რამდენი თვეც ვერ მუშაობდა პანდემიის გამო.
მაგალითად, 2020 წელს 1 თვის კომპენსაცია, ანუ 200 ლარი გადაერიცხა 27 528 პირს, 6 თვის კომპენსაცია, ანუ ჯამში 1 200 ლარი კი, 78 975 პირს.
მიმდინარე, 2021 წელს კი [20 აპრილის მდგომარეობით], 1 თვის კომპენსაცია 23 672 პირმა მიიღო, 2 თვის კომპენსაცია – 34 253-მა პირმა, ხოლო 3 თვის კომპენსაცია – 94 636-მა [სულ წელს კომპენსაცია სხვადასხვა ოდენობით უკვე მიიღო 152 563-მა პირმა].
ამ მონაცემებით, დღევანდელი მდგომარეობით, 94 636 ადამიანია შემოსავლის გარეშე დარჩენილი, რომელთაგან ზოგმა საერთოდ დაკარგა სამსახური, ზოგი კი, ოფიციალურად დასაქმებულად ითვლება, თუმცა დროებით უმუშევარია.
წყარო: დასაქმების სააგენტო
დღემდე 200-ლარიანი კომპენსაციის სახით ბიუჯეტიდან ჯამში 206 455 000 ლარი გადაირიცხა [გარდა ამისა, 2021 წელს ერთჯერადად 300-ლარიანი კომპენსაცია გაიცა ასევე 1 231 პირზე, სულ 369 300 ლარი].
დასაქმების ხელშეწყობის სახელმწიფო სააგენტოს მიერ „ბათუმელებისთვის“ მოწოდებული ინფორმაციით, 200 და 300-ლარიანი დახმარების სახით, 2021 წლის 20 აპრილის მდგომარეობით, ბიუჯეტიდან ჯამში 281 484 300 ლარი გაიცა.
მიუხედავად უმუშევრობის მაღალი მაჩვენებლისა, უშუალოდ დასაქმების სააგენტოში, ამ დროისთვის 2 683 პირია რეგისტრირებული, როგორც სამუშაოს მაძიებელი.
დახურული და შეჩერებული ბიზნესი
2020 წლის პირველი მარტიდან 2021 წლის 22 აპრილამდე, შემოსავლების სამსახურში 3 160-მა გადამხდელმა წარადგინა საშემოსავლო გადასახადის წლიური დეკლარაცია ეკონომიკური საქმიანობის შეწყვეტის თაობაზე. ანუ, ამ პერიოდში 3 160 ბიზნესი ოფიციალურად დაიხურა.
შემოსავლების სამსახურის მიერ „ბათუმელებისთვის“ მოწოდებული ინფორმაციით, 2021 წლის აპრილის მდგომარეობით, ქვეყანაში 423 782 აქტიური და 459 683 პასიური [რომელიც არ ეწევა სამეწარმეო საქმიანობას] გადამხდელია რეგისტრირებული.
ამასთან, აქტიურ გადამხდელად ითვლება ლიკვიდაციის პროცესში, ასევე გაკოტრების რეჟიმში მყოფი გადამხდელებიც. აქვე შედიან ინდმეწარმეები, უცხოური საწარმოები და მათი ფილიალები, სხვა კერძო იურიდიული პირები და საბიუჯეტო ორგანიზაციებიც.
პანდემიის გამო, საშემოსავლო და ქონების გადასახადების გადახდა, საურავის დარიცხვის გარეშე, გადაუვადდა 6 545 გადასახადის გადამხდელს.
„2021 წლის 1-ლი იანვრიდან 7 აპრილამდე პერიოდში კი შეტყობინება საგადასახადო დავალიანების ჩამოწერაზე გაეგზავნა 958 გადამხდელს, საიდანაც მიღებული შეტყობინება დაადასტურა და საგადასახადო დავალიანება ჩამოეწერა 630 გადასახადის გადამხდელს“, – მოგვწერეს შემოსავლების სამსახურიდან.
გადამხდელებში, ვისზეც ეს შეღავათები გავრცელდა, შედიან: სასტუმროები, მსგავსი განთავსების [ასევე დასასვენებელი და სხვა მოკლევადიანი] საშუალებები; რესტორნები და საკვებით მობილური მომსახურების საქმიანობები; სასმელებით მომსახურების საქმიანობები; ტურისტული სააგენტოები, ტურ-ოპერატორები და სხვა დაჯავშნის მომსახურება.
ნაკლები შემოსავლები ბიუჯეტში
2020 წელს, 2019 წელთან შედარებით ბიუჯეტში საშემოსავლო გადასახადი 156 მილიონი ლარით შემცირდა. საშემოსავლო გადასახადს იხდის დასაქმებული ადამიანები, ამდენად ამ რიცხვითაც ჩანს, თუ რა მასშტაბით იკლო დასაქმებულთა რაოდენობამ.
შემოსავლების კლება ბიუჯეტში, პირდაპირ უკავშირდება პანდემიის გამო ბიზნესის გაჩერებას.
მაგალითისთვის სათამაშო ბიზნესი რომ ავიღოთ, შემოსავლები ამ ბიზნესიდან 2020 წელს, წინა წელთან შედარებით, 6-ჯერ და მეტად შემცირდა.
მარტო სათამაშო ბიზნესის მოსაკრებელმა 2019 წლის ბიუჯეტში, ჯამში, 128.4 მილიონი ლარი შეადგინა, 2020 წელს კი, მხოლოდ 19.2 მილიონი ლარი. შემოსავლების კლება ძირითადად კაზინოების დახურვას უკავშირდება, რომელთა უმეტესობა დღემდე არ გახსნილა.
სათამაშო ბიზნესის მოსაკრებელი / წყარო: სახელმწიფო ხაზინა
მთლიანობაში შემოსავლები ნაერთ ბიუჯეტში 2020 წელს, 2019 წელთან შედარებით, 452 მილიონი ლარით შემცირდა. ნაერთ ბიუჯეტში შედის როგორც სახელმწიფო, ასევე ტერიტორიული ერთეულების ბიუჯეტები.
ლარის გაუფასურება
2020 წლის პირველ მარტს, აშშ დოლართან მიმართებაში ლარის ოფიციალური გაცვლითი კურსი 2.79 იყო, 2021 წლის 27 აპრილს კი 3.45. ანუ, ერთი დოლარი თითქმის 66 თეთრით გაძვირდა.
რა არის ლარის გაუფასურების მიზეზი? რა კეთდება ეროვნული ვალუტის გადასარჩენად და როგორია პროგნოზი? – ამ კითხვებზე მთავრობის, ფინანსთა სამინისტროსა და ეროვნული ბანკის პასუხებით დავინტერესდით. ამ დრომდე პასუხი მხოლოდ ეროვნული ბანკიდან მივიღეთ.
ეროვნული ბანკი ლარის გაუფასურებას კოვიდპანდემიას უკავშირებს. ამასთან აცხადებს, რომ „გაცვლითი კურსის მართვა არ წარმოადგენს საქართველოს ეროვნული ბანკის მანდატს“. ეროვნული ბანკი არც გაცვლითი კურსის პროგნოზს აკეთებს.
ეროვნული ბანკი უცხოურ ვალუტას ბაზარს აქტიურად აწვდიდა. 2020 წლიდან დღემდე ეროვნულმა ბანკმა ჯამურად 1 მილიარდ 129 მილიონი აშშ დოლარი გაყიდა.
ეროვნული ბანკის ერთ-ერთი ფუნქცია საერთაშორისო სავალუტო რეზერვების მართვაა, რომელიც მისი ბალანსის ყველაზე მსხვილ აქტივს წარმოადგენს.
ოფიციალური სარეზერვო აქტივების რაოდენობა კი, დღევანდელი მდგომარეობით, მთლიანობაში 4.1 მილიარდი აშშ დოლარია. აქედან კონვერტირებადი უცხოური ვალუტით – 3.8 მილიარდი აშშ დოლარი.
რატომ არ ხარჯავს ეროვნული ბანკი რეზერვებს კურსის ფიქსირებისთვის? – „საქართველოში მოქმედებს მართვადი მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმი, რადგანაც მცურავი გაცვლითი კურსი ხელს უწყობს გრძელვადიან ეკონომიკურ ზრდას უფრო მეტად ვიდრე ეს ფიქსირებული კურსის პირობებში იქნებოდა შესაძლებელი. აქედან გამომდინარე ეროვნული ბანკის ამოცანას არ წარმოადგენს ლარის კურსის ფიქსაცია, შესაბამისად არ ხდება ბანკის ჩარევა სავალუტო ბაზრის პროცესში, გარდა გამონაკლისი შემთხვევებისა, როდესაც ადგილი აქვს კურსის მკვეთრ ცვლილებას“ – აცხადებს ეროვნული ბანკი.
ბანკის და საგარეო ვალები
პანდემიისა და უმუშევრობის პარალელურად, საქართველოში ნახევარმილიონზე მეტი მოქალაქე ვალს დროულად ვერ იხდის. 2021 წლის იანვრის მონაცემებით, ქვეყანაში 545 029 ფიზიკურ პირს ბანკის, მიკროსაფინანსო თუ სხვა ორგანიზაციის ვადაგადაცილებული სესხი აქვს. სესხის ჯამური მოცულობა 2,4 მილიარდს აჭარბებს [ექვივალენტი ლარში].
[ეროვნული ბანკის მონეტარულმა კომიტეტმა რეფინანსირების განაკვეთი 1 პროცენტული პუნქტით 9.5%-მდე გაზარდა. განაკვეთის ზრდის გამო, 124 700 მომხმარებელს რეფინანსირების განაკვეთზე მიბმულ სესხებზე საპროცენტო განაკვეთი 1%-ით გაეზრდება.]
პანდემიის პერიოდში გაიზარდა საგარეო ვალიც. საქართველოს მთლიანი საგარეო ვალი, ეროვნული ბანკის ინფორმაციით, 2020 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით 20.3 მილიარდი აშშ დოლარია [66.5 მილიარდი ლარი]. 2020 წლის 31 მარტის მდგომარეობით კი, საქართველოს მთლიანი საგარეო ვალი 18.3 მილიარდი აშშ დოლარი [60.1 მილიარდი ლარი] იყო.
