„ქვეყნის სადარაჯოზე იქამდე ვიდგები, სანამ სისხლი ბოლომდე არ დამეღვრება და პირში ჰაერი არ ამომელევა“, „ან გავიმარჯვებ, ან გმირულად მოვკდები“, „მირჩევნია მოვკვდე, ვიდრე ჩემმა ქვეყანამ არაკაცად ჩამთვალოს“, – წერს 9 წლის ბიჭი თავის დავალებაში. ბიჭის ნამუშევარი – „ქვეყნის სადარაჯოზე“ სოციალურ ქსელში გავრცელდა. ფურცელს აწერია საკლასო ნამუშევარი, რაც იმას ნიშნავს, რომ დავალება ბავშვმა სკოლაში, მასწავლებლისგან მიიღო.
სოციალურ ქსელში აზრი ორად გაიყო. ნაწილი ამბობს, რომ „ეს არ არის პედაგოგიკა“, რომ ამ იდეოლოგიით არ უნდა იზრდებოდნენ ბავშვები, რომ მსგავსი სიყალბე არ არის პატრიოტიზმი და საბრძოლო რიტორიკით ბავშვების გაზრდაც საშიში პრაქტიკაა. როგორ ასწავლიან სკოლაში პატრიოტიზმს და ვისი გავლენაა ტექსტში – სკოლის თუ გარემოსი?
ასე აფასებს მასწავლებელი ტექსტს, რომელშიც 9 წლის ბიჭი სიკვდილზე საუბრობს
თემაზე „ბათუმელები“ მაია მენაბდეს ესაუბრა, ბათუმის მე-3 საჯარო და კერძო სკოლა „განათლების“ ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელს.
- ქალბატონო მაია, თქვენ როგორც პედაგოგს, რა განცდა დაგრჩათ, როცა წაიკითხეთ 9 წლის ბავშვის ეს თემა და როგორი იყო თქვენი რეაქცია?
ჩემი რეაქცია იყო ისეთი, როგორიც მაქვს ხოლმე საერთოდ ფსევდოპატრიოტიზმთან დაკავშირებით. მაშინაც იგივე განწყობა მაქვს, როცა ვნახულობ პატარა ბავშვების ვიდეოებს, სადაც დიდების ლექსებს ამბობენ მთელი გულით და ემოციებით. ერთი მხრივ, ეგ არ მომეწონა და მეორე მხრივ, სოციალურ ქსელში ამის ტრიალი, რადგან მაინცადამაინც მისაღები არ იყო – ამ ყველაფრის უკან დგას მოსწავლე.
- კომენტარებში უფრო მეტი აქცენტი კეთდებოდა მასწავლებლის შეფასებაზე – „საამაყო ვაჟკაცი!“ როგორც ჩანს, პედაგოგი ახალისებს მსგავს რიტორიკას. როგორ უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში რა არის ვაჟკაცობა?
ვფიქრობ, ბავშვს პირველ რიგში იმ გარემოს აღქმა უნდა ვასწავლოთ, რაც მისთვის ბუნებრივია, რაც მისი ყოველდღიურობაა და რაც მის გარშემო ხდება. ომსა და სიკვდილზე არ უნდა ვაფიქროთ.
სულ ვამბობ, რომ სამშობლოს სიყვარული გამოიხატება თითოეული ადამიანის პასუხისმგებლობაში, რომელსაც უნდა მივყვეთ, რომელსაც უნდა ვგრძნობდეთ ჩვენ გარშემო მყოფი ადამიანების წინაშე, ჩვენი ქვეყნის წინაშე და ვაკეთებდეთ ჩვენს საკეთებელს. ბავშვმაც ასე უნდა გაიაზროს სამშობლოს სიყვარული და მასზე ზრუნვა. ომის და ბრძოლის საკითხზე კი, როცა გაიზრდება, მერე ჰქონდეს საკუთარი არჩევანი.
- როცა 9 წლის ბავშვი წერს – „მირჩევნია მოვკვდე, ვიდრე ჩემმა ქვეყანამ არაკაცად ჩამთვალოს“, რა პრობლემას აჩვენებს?
რა თქმა უნდა, ეს არ არის ბავშვისეული და გარედან მიწოდებული აზრის გავლენაა, რადგან რა არის არაკაცობა, ამ ასაკის ბავშვმა არ იცის. ეს ესმის უფროსებისგან. ცალკე საკითხია, რატომ შემოვიდა ეს სიტყვა მის გონებაში, საერთოდ სიკვდილის თემა რატომ შემოვიდა, რატომ თვლის გმირობად მაინც და მაინც სიკვდილს. რატომ მივიდა მისი ფიქრი აქამდე, რომ თუ მოკვდება, მარტო მაშინ დაეხმარება თავის ქვეყანას. ეს არის ძალიან საინტერესო და პრობლემა.
ალბათ ინდივიდუალურად, მასწავლებლის და კლასის დონეზე შესაძლოა ხდება მსგავსი თემების გაანალიზება, მაგრამ აქ მარტო პედაგოგის პრობლემა არ არის, ეს არის საზოგადოების პრობლემა. საზოგადოებას აქვს ეს სტერეოტიპები და მასწავლებელიც ამ საზოგადოების ნაწილია. ეს გამოჩნდა კომენტარებშიც, ვინც წერდა რომ დიახ, ამ რიტორიკით სწორია ბავშვის აღზრდა.
- ამ საზოგადოებამ განათლება ხომ სკოლაში მიიღო. ეს ნიშნავს, რომ სკოლაშია, სწავლებაშია პრობლემა?
აუცილებლად უნდა შეიცვალოს მიდგომა სწავლებაშიც, მაგრამ ვინც საწინააღმდეგო აზრი გამოთქვა და გააკრიტიკა პედაგოგი, სწორედ მათი პოზიცია იყო, რომ დიახ ეს არის პატრიოტიზმი და ბავშვმა თავიდანვე უნდა იცოდეს, რომ აფხაზეთი დასაბრუნებელია, ცხინვალი დასაბრუნებელია და ასე შემდეგ და უნდა ჰქონდეს ეს ფიქრები ბავშვს.
- მაგრამ ფაქტია, რომ მილიტარისტული რიტორიკა ყველაზე ნაკლებად მუშაობს ამ პრობლემის მოსაგვარებლად, რასაც ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენას ეხება.
ეს უნდა ვაჩვენოთ ზუსტად ბავშვს, რომ ხმლის ქნევის დროში გადარჩენაზე იყო საქმე და მართლა სხვანაირი მოთხოვნა იყო. იმიტომაც ზრდიდნენ მართლა აკვნიდანვე მებრძოლებად შვილებს, სხვა ასპარეზი არც ჰქონდათ კაცებს. ახლა სხვა რეალობაა, უფრო ფართოა ასპარეზი, სხვა რეალობა არსებობს. ბევრი შესაძლებლობაა იმის, რომ სამშობლოს სიყვარული დაუმტკიცო. თავისი ხალხისთვის ბევრი რამით შეიძლება სარგებლობის მოტანა და არ არის საჭიროება მაინც და მაინც სიკვდილზე იფიქრო. სიკვდილი არ არის ერთადერთი რამ, რითაც შეგვიძლია სამშობლოს სიყვარული დავამტკიცოთ.
როცა ასეთი რამ იწერება, ეს გვაჩვენებს, რომ მოვიკოჭლებთ ამ საკითხში. ერთგვარად ლაკმუსის ქაღალდია ასეთი თემები. ვცდილობთ შევცვალოთ მიდგომები განათლების სისტემაში, მაგრამ ფაქტია, რომ ისევ რაღაც წრეზე ვტრიალებთ და ვრჩებით ამ რიტორიკაში ფსევდოპატრიოტიზმით. ამის შეცვლა ადვილი არ არის, ერთი და ორი მასწავლებელი ვერ შეცვლის ამას, თუნდაც ქაღალდზე დაწერილი რაღაც დოკუმენტი.
- იქნებ სწორედ ცალკეულ მასწავლებელზეა ცვლილებები დამოკიდებული. თუ განიხილავთ ხოლმე პედაგოგები მსგავსი ტიპის თემებს, თუ თანხმდებით რა ღირებულებებს უნდა დაეფუძნოს სწავლება?
რა თქმა უნდა, პროფესიონალურ სივრცეში დისკუსია მისაღებია და მნიშვნელოვანია კიდეც, რადგან ასეთ შეხვედრებს და საუბარს მართლა მოაქვს სასიკეთო ბიძგები. მაგრამ გააჩნია იმასაც, სიმრავლე რომელი აზრისკენაა. სხვა თაობა უნდა წამოვიდეს, რადგან ახალგაზრდები უფრო სხვანაირად ფიქრობენ დღეს და ძალიან ბევრი ფიქრობს, რომ მსგავსი რიტორიკა არის ფსევდოპატრიოტიზმი.
- ჯერ კიდევ ილია ჭავჭავაძე წერდა, რომ „დღეს დაჩლუნგდა ხმალი, გაუქმდა ვაჟკაცობა“ და რომ ხმალი არაფრის მაქნისია და დღეს ვაჟკაცობა არის არა სისხლის დაღვრის, არამედ „ვაჟკაცობა უნდა შრომისა, რომ ოფლი ჰღვაროს“. რამდენად კარგად ხდება ილიას გააზრება სკოლაში და რას ვსწავლობთ მისგან. ვერაფერს?
თუ რამე ისწავლება სკოლაში, სწორედ ილია ისწავლება, მაგრამ გააჩნია ვინ რა ინტერპრეტაციას მისცემს, რომელი მასწავლებელი როგორ მიაწვდის და ახსნის. ის, რომ ილიას დანატოვარის ფონზე მაინც ძალადობრივი რიტორიკა მძლავრობს, ტრადიციის შედეგია, რადგან ეს ადრე ითვლებოდა ნორმად, მისაღებად. შეიცვალა დრო, გადაფასდა რაღაცები, თუმცა მაინც დარჩა მსგავსი ტრადიცია. ხომ გვაქვს ასეთი სხვა დრომოჭმული ღირებულებები, რომლებსაც ნელ-ნელა ცვლილება სჭირდება.
ყველა ცვლილება იწყება თითო-ოროლა ადამიანის ხმის ამოღებით. თუმცა მიმართება, საერთო გეზი და ხედვა განათლების სისტემაში თუ იქნება საერთო, მაშინ შედეგის მიღებაც უფრო რეალურია. ერთი მასწავლებელი ცვლის თავის მიკროსამყაროს და არა ზოგად ტენდენციასა და დამოკიდებულებას.
