ავტორი: ფრიდონ ქარდავა
მწერალი, აჭარის საარქივო სამმართველოს სამეცნიერო კვლევითი მუშაობისა და პუბლიკაციის განყოფილების მთავარი სპეციალისტი
კარგა ბლომად თავსატეხი გამიჩინა გაზეთ „ბათუმელებში“ გამოქვეყნებულმა სტატიამ „ბათუმი ხელიდან ხელში“. ბილიოტის მოხსენებაში ბათუმში ქართულ-რუსული ჯარის შემოსვლის თარიღად 1878 წლის 6 სექტემბერი ეწერა, ღვაწლმოსილი მკვლევარის, ვლადიმირ სიჭინავას წიგნში კი 25 აგვისტოა დაფიქსირებული და ყოველთვის ასეც მეგონა. ამ ცნობაზე დაყრდნობით დავუშვი ალბათობა, რომ ბილიოტი ახალ სტილს გულისხმობდა, რაზეც ნაცნობ ისტორიკოსებთან კამათი მომიხდა, ცნობილი მკვლევარის სიტყვაში როგორ შეიტანე ეჭვიო.
რა თქმა უნდა, ეჭვი უფრო ბილიოტის მოხსენებაში შევიტანე, მაგრამ პლანკერტიც იმავეს ადასტურებდა. თომას გარდნერის ორ მოხსენებაშიც, რომლებსაც ამჟამად შემოგთავაზებთ, ეს თარიღი ფიგურირებს. თუმცა მანამდე განვმარტავთ, რომ სტატიაში დაშვებული ალბათობა სწორი იყო. დღევანდელი გადასახედიდან ძველსა და ახალ სტილს შორის სხვაობა 13 დღე გამოდის და ეს მაეჭვებდა, მაგრამ საკითხში ჩაღრმავებისას, იულიუსისა და გრიგორიანული კალენდრების სხვაობებში უფრო ღრმად გავერკვიე.
გავიხსენოთ, რომ ბათუმის საქართველოსთან შემოერთებისას, 1878 წელს, რუსეთის იმპერია და მთელი მართლმადიდებლური სამყარო ხელმძღვანელობდა იულიუსის კალენდრით, ის მხოლოდ 1918 წელს შეიცვალა (ვგულისხმობ საეროს, თორემ ქართული ეკლესია დღესაც იულიუსის კალენდრის ერთგულია), მაშინ როცა ევროპული ქვეყნები მეთექვსმეტე-მეთვრამეტე საუკუნეებში უკვე გადასულნი იყვნენ გრიგორიანულ კალენდარზე. ამით აიხსნება ინგლისურენოვან დოკუმენტებში ბათუმის შემოერთების თარიღად 6 სექტემბერი რომ ფიგურირებს. რაც შეეხება იმას, რომ 25 აგვისტოდან 6 სექტემბრამდე 12 დღეა და არა 13, ეს იმითაა გამოწვეული, რომ მაშინ სხვაობა ძველსა და ახალ სტილს შორის სწორედ 12 დღე-ღამეს შეადგენდა: როგორც ვიცით, გრიგორიანული კალენდარი შემოიღო რომის პაპმა, გრიგორიმ, 1582 წელს და მაშინ სხვაობა შეადგენდა 10 დღე-ღამეს, რასაც ყოველ 128 წლის შემდეგ ემატებოდა კიდევ ერთი დღე-ღამე. ასე რომ 1878 წლის 25 დეკემბერს სხვაობა ამ ორ კალენდარს შორის იყო სწორედ 12 დღე-ღამე, ამჟამად – 13, ხოლო 2094 წელს (მცირედი სხვაობით, რადგან ემატება არა 128 წელი, არამედ 128 წელი და 73 დღე-ღამე) იქნება 14. საინტერესო დეტალია – ამჟამად ეს მნიშვნელოვანი თარიღი იქნება საეკლესიო კალენდრით 25 აგვისტოს, მაგრამ საერო კალენდრით, რითაც დღეს სახელმწიფო სარგებლობს, 7 სექტემბერს.
თომას გარდნერის ქვემოთ მოყვანილ ორ მოხსენებაში აღწერილია ბათუმის გადმოცემის წინა პერიოდი და გადმოცემის დღე, თუმცა აქაც გაჩნდა ერთი თავსატეხი, რადგან გარდნერი უკვე 26 აგვისტოს (ძველი სტილით) ასახელებს, თუმცა დანამდვილებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს იყო 25 აგვისტო (ძველი სტ.) ამას ადასტურებს დეპეშა, რომელსაც დიდი მთავარი უგზავნის იმპერატორს, პლანკეტი, ბილიოტი და ასევე წიგნი – „ბათუმი და მისი შემოგარენი“, რომელიც 1906 წელს გამოიცა, როცა რუსეთში ჯერაც ძველი სტილი მოქმედებდა. ერთი სიტყვით, ბათუმის აღების თარიღი დადგენილი ფაქტია, მაგრამ გარდნერის ამ მოხსენებაში სხვა მნიშვნელოვანი ფაქტებიცაა ბათუმში ქართულ-რუსული ჯარის შემოსვლისდროინდელი სიტუაციის შესახებ, რამაც გადაგვაწყვეტინა ამ დოკუმენტაციის გამოქვეყნება:
„N532
ვიცე-კონსული გარდნერი მარკუს სოლსბერის (მიღებულია 27 სექტემბერს)
ფოთი, 2 სექტემბერი,1878 წელი.
ბატონო ჩემო, მაქვს პატივი მოგახსენოთ, რომ მდინარე რიონის პირას ჩამოიტვირთა 15 ზარბაზანი, რომელიც გამიზნულია ფოთიდან 5 მილის დაშორებით განლაგებული დიდი ბატარეის შესაიარაღებლად, გაყვანილ იქნა მოკლე სარკინიგზო ხაზი პორტს, რიონის სამხრეთ სანაპიროსა და ქალაქს შორის.
თურქულმა „სანდლებმა“, რომელნიც მდებარეობდნენ მდინარესთან, მიიღეს განკარგულება დაძრულიყვნენ ციხისძირისა და ბათუმის მიმართულებით და დახმარებოდნენ ნავსადგურთან მდგარ ტრანსპორტში სამხედრო აღჭურვილობის დატვირთვაში.
ნეიდ ფაშა და ჰასან ბეგი ერთი კვირით დაყოვდნენ ქუთაისში პრინც მირსკისთან, გენერალ ოკლობჟიოს სახლში, სადაც განიხილავდნენ ბათუმიდან ევაკუაციის საკითხს, რომელიც, როგორც ითქვა, უნდა გადავიდეს რუსების ხელში მიმდინარე თვის შვიდში, მაგრამ მოგვიანებით ბათუმის ჩაბარების რიცხვად გადაწყდა მიმდინარე თვის 12/24. ოთხი რუსული კორვეტი ამჟამად დგას ფოთის რეიდზე და მზადაა ნავსადგურში შესასვლელად დანიშნულ დროს. მიიჩნევენ, რომ გადაადგილებას არ შეხვდება არავითარი წინააღმდეგობა ლაზების მხრიდან, ბევრი მათგანი უკვე გადავიდა ჭოროხიდან თურქეთის ტერიტორიაზე.ფოთი-თბილისის რკინიგზის დირექტორისაგან მიღებულ იქნა განკარგულება მომზადებულ იქნას ვაგონები 50 000 ჯარისკაცის გადასაყვანად თბილისიდან ფოთში. ოთხი ბატალიონი ამჟამად იმყოფება კარვებში სანაპიროსთან, მაგრამ ბათუმის ჩაბარების შემთხვევაში ისინი გადაყვანილი იქნებიან ოდესასა და სევასტოპოლში.
ორმოცდაათი ავადმყოფი და დაჭრილი ჯარისკაცი გაიგზავნა ყოველი სამგზავრო სავაჭრო გემით ფოთიდან ოდესაში.
თომას გარდნერი
ვიცე-კონსული გარდნერი მარკიზ სოლსბერის:
N21
მიღებულია 27 სექტემბერს
ფოთი, 1878 წლის 7 სექტემბერი.
ბატონო ჩემო, მაქვს პატივი ვაცნობო თქვენს აღმატებულებას, რომ პრინცმა მირსკიმ, მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის დიდი მთავრის, მიხეილის ადიუტანტმა, პირად შემადგენლობის თანხლებით, ფორმალურად ჩაიბარა ბათუმი 26 აგვისტოს/7 სექტემბერს, იმპერატორის ქორწინების წლისთავზე. ჩაბარება მოხდა ყოველგვარი განსაკუთრებული ინციდენტის გარეშე; თურქული დროშა დაეშვა ზარბაზნის 20 გასროლის თანხლებით, შემდეგ რუსული დროშა აღიმართა ზარბაზნის 21 სალიუტით. კაზაკები და ჯარისკაცები დაუყოვნებლივ შევიდნენ ციხესიმაგრეში.
რუსებს დახვდათ სრულიად ცარიელი ადგილი, არც ადამიანის საკვები და არც საქონელი არ დარჩენილა. გემები სასწრაფოდ გაგზავნეს ფოთში. უამრავი პატარა გემი გამოიყენეს ფქვილის, მარილის, საქონლის, მარცვლეულისა და ა.შ. გადმოსატანად, რათა ჯარი გამოეკვებათ.
ამჟამად რამდენიმე პროექტია შედგენილი ფოთისა და თბილისის რკინიგზის ბათუმთან შესაერთებლად. ბოლო და უფრო მნიშვნელოვანი არის მიხაილოვის მიერ წარმოდგენილი პროექტი, ბორჯომის გავლით, რომელიც მიუყვება მდინარე მტკვარს, იქიდან მიდის ოზურგეთამდე, გურიაში, და ბათუმში. ეს გზა არის უფრო ძნელი და დაჯდება უზარმაზარი თანხა, მაგრამ ის მოიწონა დიდმა მთავარმა.
მეორე ვარიანტია სამტრედიიდან (ქუთაისის მახლობლად). რკინიგზა გადაკვეთს მდინარე რიონს ორპირთან და ოზურგეთის გავლით შეუერთდება ბათუმს. მოფიქრებულია საუკეთესო კომერციული და სტრატეგიული თვალსაზრისით.
მესამეა, უბრალო ტრამვაი, ფოთიდან შავი ზღვის სანაპიროს გასწვრივ, ჯდება იაფი და არის სწორი, წარმოადგენს არართულ საინჟინრო პროექტს.
თომას გარდნერი
საინტერესოა გარდნერის მიერ მოტანილი ცნობა იმის შესახებ, რომ 26 აგვისტოს აღინიშნა ბათუმის აღება იმპერატორის ქორწინების საიუბილეოდ. დადგენილი ფაქტია, ალექსანდრე მეორის არც პირველი და არც მეორე ქორწინება არ მომხდარა აგვისტოში. როგორც ჩანს, აქ გარდნერი გულისხმობს იმპერატორის კურთხევის იუბილეს (ალექსანდრე მეორე 1856 წლის 26 აგვისტო აკურთხეს). როგორც დადგენილია, ბათუმის აღების მეორე დღეს, 1878 წლის 26 აგვისტოს, ბათუმის ბერძნულ ეკლესიაში, იმპერატორის კურთხევის საიუბილეოდ გადაიხადეს პარაკლისი და ლოცვა.
___________________________________________________________
სტატია გამოქვეყნდა 2009 წლის ნოემბერში, გაზეთ „ბათუმელებში“.
